از زیارت برادران و خواهران عزیز خیلی خوش‌وقتیم که بعد از یک وقفه طولانی خدای متعال دوباره روزی کرد خدمت‌تان رسیدیم. ظاهراً موج جدید کرونا از مهر، ما را محروم کرده است. خدای متعال را شاکرم که مجدداً این توفیق را نصیب ما کرد. امیدوارم به عنایت حضرت صدیقه طاهره ^{(صلوات‌الله‌علیها)} و به برکت ایام ولادت فرخنده آن حضرت، این ویروس منحوس ریشه‌کن شود و اجتماعات مؤمنین و نمازهای جماعت و جمعه و هیئت‌ها و محافل و جلسات، مجدداً رونق پیدا کند.

ایام پرنور ولادت حضرت زهرا ^{(سلام‌الله‌علیها)} را به همه‌ی شما عزیزان تبریک می‌گویم. فاطمیه و شهادت را پشت‌سر گذاشتیم، فرصتی بود برای استضائه انوار فاطمی. اکنون به‌سمت ایام ولادت آن حضرت می‌رویم. پیشاپیش ماه جمادی‌الثانی را تبریک می‌گوییم که بشارت ولادت حضرت زهرا ^{(سلام‌الله‌علیها)} را در پیش دارد. بر همه‌ی فرزندان معنوی آن حضرت و بر شما عزیزان، به‌ویژه بر خواهران گرامی‌مان مبارک باشد.

به عزیزانی که از طریق تصویر در جلسه حضور دارند نیز عرض سلام و ارادت داریم. دعاگوی این عزیزان هستیم. خدای متعال همه‌تان را حفظ کند.

حضرت فاطمه، مایه‌ی امید همه اولیا

چشم امید همه‌ی اولیا به حضرت صدیقه کبری ^{(صلوات‌الله‌علیها)} است. روی این جمله فکر کنید که حقیقتاً مطلب بزرگی است. از خاتم ‌الانبیاء تا سید الاوصیاء و خاتم الاوصیاء همه، چشم امیدشان به حضرت زهرا ^{(سلام‌الله‌علیها)} است که نقطه مرکزی بیت وحی و شفاعت کبری و عظمی، متعلق به این بانوی بزرگ است. ام‌الفضائل و ام‌المکارم است. هر فضیلتی را در نظر بگیرید، ریشه و اساس و بنیان و مادرش، حضرت زهرا ^{(صلوات‌الله‌علیها)} است. هر عنوانی از مکارم اخلاق را در نظر بگیرید، اساس و ریشه و مبنایش از حضرت زهرا ^{(سلام الله‌علیها)} آغاز می‌شود و با او تعریف و تفسیر می‌شود و با او عینیت پیدا می‌کند.

معارف فاطمی، بخش باطنیِ معارف محمدی

جلسه ما، مخصوصاً در دوره جدید، در محور دعای بیستم صحیفه مبارکه سجادیه است که دعای مکارم الاخلاق نام دارد. از این جهت هم به فال نیک می‌گیریم که در ایام متعلق به حضرت زهرا ^{(صلوات‌الله‌علیها)} این بحث را مجدداً شروع می‌کنیم. اسم رمز اولیا برای سیر منازل معنوی و طی مواقف عرفانی و منازل قرب، «یا زهرا» است. در محیط معارف محمدی ^{(صلوات‌الله‌علیه‌و‌آله)}، بخش رازآلود و اسرارآمیز و باطنی‌اش، به نام حضرت زهرا ^{(صلوات‌الله‌علیها)} رقم خورده است. لذا وقتی می‌گوییم معارف فاطمی، درحقیقت بخش باطنی معارف محمدی است. بشارتی است برای همه‌ی ارادتمندان حضرت که در سیر مقامات معنوی، از نظر عنایت و پشتیبانی مادرانه حضرت زهرا ^{(صلوات‌الله‌علیها)} بهره‌مند هستند؛ ازاین‌رو باید خیلی قدر بدانند.

توسل به حضرت زهرا، آسان‌کننده‌ی کارهای مهم

شرف انتساب به آن بانوی بزرگ، سیر مقامات را تسهیل می‌کند. مواجهه با دیو نفس در عرصه جهاد اکبر کار بسیار بزرگی است. عبور از حجاب‌های ظلمانی، کار بسیار سنگینی برای سالک است که تازه به حجاب‌های نورانی می‌رسد که آنجا هم، عالَمی است. انسان باید از این حجاب‌های تودرتو و گرداب‌های خطرناک عبور کند و به ساحل نجات برسد. تازه به آنجا که برسد، نوبت به حجاب‌های نورانی می‌رسد. راهی ندارد جز توسل به حضرت صدیقه ^{(صلوات‌الله‌علیها)} و چشمداشت عنایات حضرت که یاری می‌کند و برای همه‌ی فرزندان معنوی ایشان، کمک‌کننده است تا بتوانند از این مخاطرات عبور کنند. وسوسه‌های نفسانی و شیطانی، موانع ظاهری و باطنی فراوانی سر راه است که انسان باید از آنها عبور کند. مانند میدان‌های مین است، منتها مین‌های عادی نیست. بچه‌های تخریب می‌دانند چه می‌گویم. گاهی میدان مین، عادی است، ولی وقتی‌که برای افراد، مین ضد تانک گذاشته باشند، حساسیت بالا می‌رود. باید معبر زد. خدا آن‌به‌آن بر درجات شهید سلیمانی بیفزاید! ایشان وقتی خاطرات مربوط به والفجر ۸ و کربلای ۵ را تعریف می‌کرد، می‌گفت: من حضرت زهرا ^{(صلوات‌الله‌علیها)} را در والفجر ۸ دیدم. بچه‌ها باید اول از اروند عبور کنند تا بتوانند تازه عملیات را آغاز کنند. برخلاف محاسبات وقتی آنجا می‌رسند می‌بینند ظاهراً هیچ امکان عبوری وجود ندارد. در آن اضطرار به حضرت زهرا ^{(صلوات‌الله‌علیها)} متوسل می‌شوند که اسم رمز عملیاتشان هم بود. شهید سلیمانی گفت: دیدم وقتی نام حضرت برده شد، اروند ناآرام، آرام گرفت و شرایط به‌گونه‌ای شد که بچه‌ها توانستند از اروند عبور کنند.

اروند ناآرام، همان نَفْس است که جلوی همه‌ی ما هست. نمی‌شود عبور کرد؛ چون هیجان و سرکشی و تنیدگی دارد. اگر می‌خواهید از اینجا به سلامت عبور کنید، توسل و چشم امید به عنایات حضرت زهرا ^{(سلام‌الله‌علیها)} داشتن، می‌خواهد. راه عبور از این ظلمت‌کده و دستیابی به معنویات و نورانیت و فضیلت‌ها و مکارم اخلاق، همین است.

انقلاب اسلامی، میراث فاطمی است

به‌هرحال ایام هم، ایام عملیات کربلای ۵ است. شب شهادت حضرت زهرا ^{(سلام‌الله‌علیها)} اوج عملیات کربلای 5 بود که به نام حضرت صدیقه بود. ماه بهمن هم که در آن قرار داریم، یکی دیگر از جلوه‌های کرامات فاطمی است. ماه بهمن، غدیر انقلاب اسلامی است. بارها عرض کرده‌ایم که نظام اسلامی، درحقیقت میراث فاطمی است و این حقیقتِ درخشنده و بزرگ زمان ما است‌ که فرزندان صدیقه طاهره ^{(سلام‌الله‌علیها)} برایش جان گذاشتند. خون عزیزان حضرت زهرا ^{(سلام‌الله‌علیها)} در مقاطع مختلف پای این نهضت و این انقلاب ریخته شد؛ از نیمه خرداد ۴۲ تا جریان انقلاب در سال‌های ۵۶ و ۵۷ و دفاع مقدس و تا دفاع از حرم در زمان ما. این نعمت بزرگ و در عین حال امانت بسیار بزرگی است که در اختیار نسل ما است؛ ان‌شاءالله قدر بدانیم.

تأسیس تمدن فاطمی، هدف انقلاب اسلامی

مقصد نظام اسلامی، تأسیس تمدن فاطمی است؛ تمدنی که بر اساس مکارم الفضائل بنیان‌گذاری می‌شود. شاخص اصلی در تمدن اسلامی، مکارم و فضایل اخلاقی است. تمام جنبه‌های سخت تمدن اسلامی، به‌منزله مقدّمه برای جنبه‌ی نرم آن است که سبک زندگی فاطمی و دستیابی به حیات طیّبه است. حیات طیّبه با حضرت زهرا ^{(سلام‌الله‌علیها)} شناخته و معرفی می‌شود.

درواقع می‌شود گفت دعای بیستم صحیفه مبارکه سجادیه، نقشه راه برای چنین مقصد بزرگی است؛ چه در واحد انسانی و چه در خانواده که سلول اصلی شکل‌دهنده جامعه است و چه در جامعه الهی و اسلامی که باید عطر فاطمی را داشته باشد.

امیدوارم خداوند متعال، هم توفیق درکش و هم توفیق عمل به آن را به همه‌ی ما کرامت فرماید.

صلوات، سرآغاز دعای مکارم‌الاخلاق

همان‌طور که عزیزان مستحضرند، آخرین جلسه‌ای که داشتیم، هفتِ مهر بود و موضوع بحث درباره‌ی دعای مکارم. مقدمه‌ای راجع‌به دعای مکارم‌‌الاخلاق تقدیمتان کردیم که تکرار نمی‌کنیم، دوستان مراجعه کنند. چون فاصله افتاده، مراجعه بفرمایید که البته در اختیارتان قرار داده شده است. در آن بحثِ مقدماتی سعی کردم در فرصتی کوتاه ویژگی‌های دعای بیستم صحیفه سجادیه را خدمت دوستان عزیز تقدیم کنم. دعای مکارم در یک نگاه بحثی بود که در جلسه پیش تقدیمتان کردیم.

در آن فهرست یک نکته وجود داشت و این بود که دعای مکارم ‌الاخلاق با صلوات شروع می‌شود و با صلوات فرازبندی و فصل‌بندی می‌شود. حقیقتاً دعای بیستم صحیفه سجادیه به‌خاطر صلوات بر محمد و آل محمد، درخشش و زیبایی خاصی دارد.

چون دعای بیستم مانند بعضی از دعاهای دیگرِ صحیفه با صلوات شروع می‌شود، امشب می‌خواهم در مورد صلوات صحبت کنم با اینکه در خلال بحث‌های گذشته هرجا که رسیدیم، به‌مناسبت نکته‌ها و جملاتی در ارتباط با صلوات عرض کردیم؛ منتها در این جلسه بیشتر به این موضوع می‌پردازیم. سعی می‌کنم یک ارائه جمع‌وجور درباره‌ی این مطلب عالی خدمت شما داشته باشم.

ببینیم صلوات در جغرافیای معارف الهی و معارف اسلامی چه جایگاهی دارد. چند جمله هم راجع‌به صلوات در صحیفه مبارکه سجادیه عرض می‌کنم که ضمناً در ارتباط با همین دعای بیستم است. این چند مطلب ذیل این دو عنوان، خدمت عزیزانمان تقدیم می‌شود.

دعوت به صلوات بر پیامبر در قرآن

هروقت صحبت از صلوات به میان می‌آید، آیه صلوات در ذهن مؤمنین می‌درخشد که خداوند تبارک و تعالی می‌فرماید: «إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا؛[1] خدا و فرشتگانش بر پيامبر درود مى‏فرستند. اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد، بر او درود فرستيد و به فرمانش به‌خوبى گردن نهيد». صلوات درواقع اجابت دعوت پروردگار متعال و عمل به فرمان او در همین آیه است. آیه به صلوات فرمان می‌دهد و مؤمنین را دعوت می‌کند که در ساحت نبوی و شخصی پیامبر، ادب صلوات داشته باشند؛ یعنی ما به صلوات دعوت می‎شویم.

این یک مقدمه دارد که قبلاً هم من توضیحات را خدمت‌تان دادم. مقدمه خیلی باعظمت است و نمی‌شود توضیح داد، اصلاً قابل توصیف و توضیح نیست. نفَس اهل معرفت با این بیان الهی در این آیه کریمه، به شماره می‌افتد و دچار حیرت می‌شوند. شاید از نظر شرح مقامات پیامبر اعظم و حقیقت قدسی آن بزرگوار و نقشش در عالم هستی و جایگاهی که در انتشار نور الهی در همه کرانه‌های آفرینش دارد و برای آنکه جنبه باطنی و قدسی و نورانی شخصیت نبوی شناخته شود که «نور السماوات و الارض» است، هیچ آیه‌ای در قرآن کریم بزرگ‌تر و بالاتر از این آیه نباشد.

خداوند آغاز‌کننده‌ی صلوات بر پیامبر

خدای متعال بسیار محکم و با تأکید و استحکام اعلام می‌کند: «إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ ...». ملائکه اینجا به قول مطلق ذکر شده، یعنی از «مقدم السفرا» و «مقدم الجیش فرشتگان» و رئیس فرشته‌ها شروع می‌شود که حضرت روح باشد تا فرشتگان مقرب در دستگاه کارگزاری الهی که جایگاهشان عرش و مرکز فرماندهی کل قوای عالم است و فرشتگانی که در مراتب پایین هستند که البته نمی‌خواهم به این فرشته‌ها جسارت کنم که خیلی پایین هستند، ولی در بین ما هستند.

این جلسه‌ی ما به چند اعتبار پُر از فرشته است؛ از فرشته‌های محافظ شما که آثار شما را دربرگرفته‌اند تا فرشته‌هایی که به‌مناسبت اینکه اینجا خانه خدا است و اینجا حضور دارند و فرشتگانی که به‌مناسبت اینکه اینجا حلقه ذکر است و خودشان را رساندند، همگی حضور دارند. هرجا حلقه و مجلس ذکر باشد، اینها حضور پیدا می‌کنند. همه و همه در این آیه کریمه با یک ویژگی معرفی می‌شوند، منتها در امتداد حضرت حق تبارک و تعالی. در اینجا خدای متعال خود را نیز با این ویژگی معرفی می‌کند: «يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ» خداوند متعال چه می‌فرماید؟! این صلوات در اینجا یعنی رحمت و لطف و فیض الهی از ساحت قدس ربوبی متوجهِ پیامبر می‌شود و در امتدادش عوالم فرشتگان ـ که جزو عوالم رمزآلود است و کسی خیلی از آنها باخبر نیست، جز گزارش‌هایی که در قرآن کریم و در کلمات اولیا به ما داده شده. عالم فرشتگان جزو عالم اسرار و باطن ملکوت عالَم است ـ همه در کار صلوات بر آل محمد هستند.

فرمان خداوند به مؤمنین در مورد صلوات

بلافاصله به مؤمنین خطاب می‌شود: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا» که این شرف بسیار بزرگی است. معتقدم که این آیه اشرف آیات است و جزو آیاتی است که مؤمنین در آن به عالی‌ترین درجات شرافت، تکریم می‌شوند. مکرم‌تر از این آیه برای جامعه مؤمنین سراغ ندارید، اگر دارید بیاورید. خداوند متعال بعد از اینکه خود و فرشتگان را در نسبت با پیامبر اعظم معرفی می‌کند، با کلمه‌ی «یصلون» مؤمنین را مخاطب قرار می‌دهد. «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا» شما هم به ما بپیوندید و جا نمانید: «صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا». این آیه کریمه، آیه‌ی صلوات است. از همین آیه می‌شود متوجه شد که این فعل الهی که در قالب مضارع استمراری و تأکید در اینجا مطرح شده و فعل همه ملکوتیان عالم معرفی شده، وقتی در دسترس مؤمنین قرار می‌گیرد، آنها را به عالم الهی و عالم فرشتگان متصل می‌سازد و به ملکوت عالم دسترسی می‌دهد. شما از طریق ادای احترام و ادب ورزیدن و قدرشناسی و توجه به ذکر و مقام شامخ این بنده‌‌ی برگزیده‌ی دستگاه ربوبی که مظهر «هو الاول و هو الآخر» است و در کارگاه هستی نماینده‌ی اسمای الهی است، همه اسمای الهی در وجود مقدس آن حضرت متجلی است، با یاد او و محبت نسبت به او و شعله‌ور شدن عشق او در وجود و ذات شما، به عالم الهی وارد می‌شوید و منزلت و شرافت دیگری پیدا می‌کنید.

ببینید صلوات چه ظرفیتی دارد! اگر ما هیچ بحث و روایت دیگری نداشتیم، همین کفایت می‌کرد. اگر به این فعل عالی متصف بشویم و از این «حَسَنه» بهره‌مند شویم، وارد چه عوالمی می‌شویم! نردبان رشد و قرب در دسترس ما قرار می‌گیرد که بالا برویم.

چگونگی صلوات فرستادن از زبان مبارک رسول الله

حالا در پاسخ به این دعوت الهی یک سؤال هم مطرح می‌شود که سهم ما چگونه است؟ آن بخش الهی و ملکوتی مربوط به عالم خودش است، اما سهم جامعه مؤمن چیست؟ یعنی اگر مؤمنین بخواهند به این امر الهی عمل کنند، باید چگونه عمل کنند؟ در مجامع شیعه و سنّی خیلی روشن و واضح است و جزو مشترکات است و در مورد آن هیچ بحثی وجود ندارد. در تمام جوامع این هست. زمانی به مناسبتی توضیح دادم جفایی که عده‌ای مرتکب شدند چیست. باید از خود پیغمبر اکرم ^{(صلی‌الله‌علیه‌وآله)} می‌پرسیدند که ما چگونه به این آیه عمل کنیم؟ از خودمان که نمی‌توانیم حکمی را بگوییم. فرمودند: اگر شما می‌خواهید به این آیه عمل کنید، یعنی اگر قرار باشد قالب‌گیری شود و همه آن ظرفیت‌ها و اسرار و نشانه‌ها به این ساختار و به این قالب گره بخورد باید این‌گونه بگویید: «اللهم» که در مقام دعا واژه‌ی رسمیِ جامعِ درخواستِ دعا است که در جای خودش توضیح دادیم و باز هم فرصت شود عرض می‌کنیم. با «اللهم» شروع کنید و باید به خدای متعال خطاب کنید. از او تقاضا کنید «اللهم» من درخواست می‌کنم که تو از طرف ما «صل علی محمد و آل محمد». درحقیقت این قالب رسمی است و پیشنهاد شده، چون قالب‌های غیررسمی هم دارد. این قالب دقیق است که همان‌طور که عرض کردم بین همه‌ی مسلمانان مشترک است و همه همین قالب را می‌شناسند. باید بگویید: «اللهم صل علی محمد و آل محمد». این می‌شود آن قالب شناخته‌شده که تمام آن اسرار و ویژگی‌ها در آن نهفته است. در این ترکیب ذکر بدیعی است که اسمش از صلوات در این مندمج است و در این قالب ذکری به‌صورت تودرتو و لایه‌لایه گنجانده شده. گنجینه صلوات در این قالب ریخته شده و در اینجا پنهان و مسدود شده. حالا شما هرچقدر می‌خواهید متناسب با معرفت و محبت‌تان از این گنجینه استخراج کنید و بهره‌مند شوید. در دسترس شما است و شما به این ترتیب می‌توانید به مراتب و مقاماتی برسید که برای شما که هیچ، برای آن کسانی که راه‌رفته هستند و مراتبی را طی کرده‌اند، قابل تصور نیست. می‌توانید از این طریق برسید.

کارکردهای گوناگون صلوات

جایگاه صلوات در جغرافیای معارف الهی، چنین جایگاهی است. صلوات، هم دارای ابعاد عرفانی است، هم دارای ابعاد اعتقادی است، هم دارای ابعاد تربیتی است، هم دارای ابعاد اجتماعی است و هم دارای ابعاد سیاسی است که شرح این ماجرا تفاصیلی دارد و در جای خود، مجالسی می‌خواهد، مباحثات سنگین نیاز دارد. مؤمنین در کنار هم و هماهنگ با فرشتگان در عمل به این فرمان الهی و در هماهنگی کامل با همه عوالم هستی، چون همه عوالم هستی پر از فرشتگان است، این قالب را به محضر آن حضرت و خاندانش تقدیم می‌کنند که در مقام شکر و حق‌شناسی و احترام و تکریم و تعظیم به پیامبر اعظم ^{(صلی‌الله‌علیه‌وآله)} است و با اشتعال آتش محبت و مودت نسبت به آن بزرگوار و حقیقت وجودی ایشان که در آل و بیت و در خاندان او است، این کار را می‌کنند. اینجا کلمه «آل» برای تأثیر و الهام گرفتن، نشان‌گذاری شده است. این قالب را به وجود مقدس آن حضرت تقدیم می‌کنند.

1. وجه عرفانی صلوات

در وجه عرفانی مسئله، روایت عجیبی وجود دارد که وارد شدن به آن و معنا کردنِ آن، کار ما نیست. از امام صادق ^{(علیه‌السلام)} نقل شده که معنای روایت این است که صلوات دست شما را می‌گیرد و به ساحت ربوبیت می‌برد. صلوات این ظرفیت را دارد که شما را به قله عبودیت ببرد. یعنی شما دارید به آن عهد الست خود وفا می‌کنید. این، جنبه‌های عرفانی و باطنی است. ببینید چه خبر است! می‌خواهید برایتان کمی واضح‌تر شود و ترجمه شود، از زبان مبارک خودِ امام صادق ^{(علیه‌السلام)} ترجمه می‌کنیم. امام صادق از پیامبر اعظم ^{(صلی‌الله‌علیه‌وآله)} نقل کردند که حضرت فرمودند: «کسی که بر من صلوات می‌فرستد، خداوند و فرشتگان بر او صلوات می‌فرستند»؛ یعنی صلوات الهی و صلوات فرشتگان شامل حال او می‌شود. لذا فرمودند به عهده خودتان و در اختیار خودتان است. بستگی به همت شما دارد.

2. جنبه اعتقادی صلوات

اما جنبه‌های دیگر کار که کمی آسان‌تر است و بخواهیم در کنارش، فهرستی مطرح کنیم، جنبه اعتقادی صلوات است. صلوات درحقیقت در خودش عناوین اصلی اعتقادی یک انسان مسلمان را دربر دارد؛ هم جنبه توحید «اللهم»، هم جنبه نبوت «صل علی محمد» و هم جنبه ولایت «و آل محمد». این سه رکن اصلی را در خودش جا داده؛ توحید و نبوت و امامت در همین ذکرِ جامع، نشان‌گذاری شده است. ابعاد مسئله را ببینید! بنابراین نماد اعتقادی جامعه مسلمانان «صلوات» است، بین‌المللی هم است. درواقع همه این را می‌شناسند و قبولش دارند و درکش می‌کنند. البته عده‌ای هم ممکن است کم‌توفیق باشند، خداوند متعال به آنان کمک کند!

تأثیر صلوات بر ایمان و اعتقادات

بنابراین پرچم اسلام و اعتقادات اسلامی و عقیده اسلامی «صلوات» است. این پرچم بعد از کلمه «لا اله الا الله» است، جنبه نماد دارد، آن‌هم با جامعیت خاصی که بعضی می‌گویند جامعیت ذکر شریف صلوات، بیشتر است. اگر توفیق الهی شامل حالتان شود، می‌توان گفت به‌وسیله صلوات دائم دارید مبانی فکری و اعتقادی خود را تقویت می‌کنید. ذکری است که اگر با توجه گفته شود، پشتوانه فکر شما می‌شود و پیوسته فکر شما را غنی‌سازی و تقویت می‌کند. چون این قالب‌های ذکری که تقدیم می‌شود و به زبان جاری می‌شود و معطر می‌کند، می‌شود گفت این کلمات نورانی درحقیقت نشانه‌ای از آن چیزی است که در واقعیتِ این ذکر است که با توجهِ انسان مؤمن حاصل می‌شود. لذا کل قالب‌های ذکری ضمیمه‌شان حضور و توجه است و این در جای خود محفوظ است. در خودش ارتباط توحیدی را تقویت می‌کند؛ چون شما با «اللهم» دائماً دارید از خدای متعال تقاضا می‌کنید. ایمان شما را تقویت می‌کند؛ چون قدرشناسی از پیامبر اعظم و عرض ارادت به ایشان و تقاضای رحمت و درجه برای آن حضرت می‌کنید. دائم ارتباط شما و پیامبر اعظم و ساحت مقدس را تقویت می‌کند. قدرشناسی نسبت به خبری است که آورده و خبرهای آسمانی که از ساحت اول رسیده. به‌برکت صلوات، شوق شما به معارف الهی تقویت می‌شود.

اینها جنبه‌های اعتقادی مسئله است. در نهایت اینکه شما صاحب یک وسیله الهی می‌شوید که در دنیا و برزخ و قیامت و در همه‌ی منازل، صیانت‌کننده‌ی اعتقادات شما و حافظ شما خواهد بود. در همه‌ی منازل شما را کمک خواهد کرد و پیش خواهد برد و شفاعت می‌کند و مسیرها را برای شما هموار می‌سازد.

وجودِ اصول دین در صلوات

در صلوات، علاوه‌بر توحید و نبوت و امامت که صریح است، در ضمنش معاد هم هست. چگونه در ضمنش معاد هم هست؟ وقتی شما دارید از خداوند تبارک و تعالی رحمت و لطف خاصش را برای پیامبر می‌خواهید، متناسب با پیام نبوی که جلوه‌ی مختصرشده‌اش در دنیا است، بالاترش همین الآن در برزخ است و بالاتر در قیامت است. بنابراین شما در زمان صلوات، مسئله معاد را هم دارید. این هم جالب است. این جنبه اعتقادی‌اش است.

3. جنبه تربیتی صلوات

البته این بحث‌ها نیاز به رمزگشایی هم دارد، اما شما فهرستش را در این جلسه از من بپذیرید که من مرور کوتاه کنم. در محور و جنبه تربیتی باز هم باید گفت الله اکبر از تأثیری که صلوات دارد. اصل مسئله این است که نظام تربیت اسلامی و توحیدی، نظامی است که با ارائه‌ الگوی فرد اعلا و اکمل، شکل می‌گیرد. بعد دعوت به تأسی می‌کند که من این موضوع را مفصل در جلسات گذشته خدمت عزیزان عرض کردم. درحقیقت می‌شود گفت شما در صلوات خود را به‌سوی آن الگو می‌برید، یعنی از مصادیق تأثیر است. در مورد چه کسی صحبت می‌کنید و به چه کسی درود می‌فرستید و چه کسی را تکریم می‌کنید؟ کسی که در نور اعلا است و در مکارم اخلاق صاحب خلق عظیم است. شما در مورد چنین کسی صحبت می‌کنید و از او یاد می‌کنید. یاد، همراه با محبت است. این سخنانی که عرض می‌کنم، حساب‌شده است. یاد همراه با محبت، با پشتوانه‌ی معرفت ما را در محیط تأسی می‌برد. ما داریم از آن حضرت الگو می‌گیریم، تأسی این‌گونه شکل می‌گیرد.

حالا شما تصور کنید یادِ وجود اقدس نبوی تعمیم داده می‌شود به «آل» که درواقع نورِ بازگشایی‌شده و توسعه پیدا کرده و تجلی‌کرده‌ی نور پیامبر اعظم است؛ یعنی تجلی فاطمی، تجلی علوی، تجلی حَسنی، تجلی حسینی، سجادی، باقری، صادقی، موسوی، رضوی، تقوی، نقوی و همین‌طور ادامه دارد تا به عسکری و مهدوی ^{(صلوات‌الله‌علیهم‌اجمعین)} برسد. یعنی تأسی اینجا جلوه‌های مختلف پیدا می‌کند؛ باز و معنا شده و مصداق پیدا کرده، در شرایط گوناگون تفسیر و تبیین شده است. این، ویژگی تکمیلی است که می‌گوییم «آل محمد».

صلوات، یاری ‌خواستن از ولیّ کامل است

صلوات، کمک‌خواهی از ولیّ کامل است؛ یعنی صلوات یک‌جا شرح مقامات پیامبر است، جای دیگر کمک‌خواهی از پیامبر و آل پیامبر است. صلوات می‌فرستید، یعنی کمک می‌خواهید که دستم را بگیرید و یاری کنید. درواقع این امید به سلوک را در سالک تقویت می‌کند و به او اعتمادبه‌نفس می‌دهد، برای مبارزه با نفس به او آرامش خاطر می‌دهد، مانع خیلی از تشویش‌ها و پریشانی‌هایی است که در مسیر برای انسان پیش می‌آید. چون انسان در این مسیر خیلی جاها سرش به سنگ می‌خورد، خیلی جاها پاهایش می‌لنگد، جاهایی مین منفجر می‌شود، خلاصه بیچاره و زمین‌گیرش کرده، آنجا است که صلوات کمک می‌کند و دست انسان را می‌گیرد و بلندش می‌کند، دوباره نیرو و امید می‌دهد. مددخواهی از باطن ولیّ کامل و شوق وصال و بزرگی روح، اینها همه جنبه‌های تربیتی صلوات است که به این نکته می‌شود عناوین دیگری را اضافه کرد.

4. جنبه اجتماعی صلوات

اما از جنبه اجتماعی نیز صلوات کارکرد بسیار فوق‌العاده‌ای دارد که اگر بخواهم برای شما خلاصه کنم، می‌توانم بگویم وحدت و انسجام مسلمانان و تقویت بنیه اخوّت در بین مسلمانان را تقویت می‌کند. چسبندگی درون امت را تقویت می‌کند و دائماً دارد به جامعه ایمانی می‌گوید شما از اخوّت بهره‌مندید. رابطه‌ی قوی شما با یکدیگر، ذیل شخصیت پیامبر اعظم ^{(صلی‌الله‌علیه‌وآله)} تعریف می‌شود که پدر حقیقی شما است. شما باهم برادرید. انسجام و وحدت، حاصل اجتماعی نام دل‌آرای پیامبر و اهل بیتش برای جامعه مسلمانان است؛ اگر قدرش را بدانند.

در ادامه‌، جنبه نشاط‌آفرینی و امیدبخشی هم ذیل همین عنوان است. از قدیم در دعواها و در اختلاف‌ها می‌گویند صلوات بفرست! وقتی گفت صلوات بفرستید، یادآوری می‌کند که شما مسلمان و باهم برادرید. گاهی دوباره داد و بیداد می‌کنند و دوباره کسی می‌گوید صلوات بفرست! نمی‌توانید معجزه‌ی صلوات را در حل اختلافات و بعضی از دعواها تصور کنید. در بعضی دعواهای سنگین، صلوات مثل آب روی آتش است. این نفسانیات و اختلافات و دعواها هست و صلوات، آرامش اجتماعی می‌آورد و رفع کینه و خشم می‌کند. در روایت نورانی به‌صراحت فرمودند: «نفاق را برطرف می‌کند به‌شرط اینکه صلوات، بلند فرستاده شود».[2] وقتی در جمع و در اجتماع می‌خواهید صلوات بفرستید، بلند بفرستید که نفاق را از بین خواهد برد.

5. جنبه سیاسی صلوات

صلوات جنبه سیاسی فوق‌العاده هم دارد. صلوات درواقع اعلام موضع در برابر دشمن است. هویت مسلمانی را به رخ آنها می‌کشد. نسبت به دوستان، انسجام‌بخش است. درواقع در برابر جریانات کفر، هویت مؤمنانه را عزت‌مندانه به رخ می‌کشد و اعلام موضع می‌کند. نکته خیلی جالبی که خوب است شما بدانید اینکه در صلوات، فلسفه سیاسی اسلام به رخ کشیده می‌شود. ترکیب صلوات این‌گونه است. کسانی که حق امامت ولایت و حق حکمرانی و ریاست دارند، چه کسانی هستند؟ محمد و آل محمد هستند. دارد موضع سیاسی را اعلام می‌کند. نماد فلسفه سیاسی شیعه است؛ لذا اینکه بعضی پرهیز می‌کنند از اینکه «و آل» را بیاورند، این، ریشه تسنّنی ندارد. در بین اهل سنت نیست، از جای دیگر وارد شده و حساب‌شده وارد شده که به کلمه «آل» بی‌توجهی شده. البته فقط در مکتوباتشان است، در مجالس وقتی نام ‌حضرت برده می‌شود و صلوات می‌فرستند، عمدتاً «آل» را می‌گویند، مگر نواصب و تکفیری‌ها که اصلاً آنها را مسلمان نمی‌دانیم و خارج از جریان اسلام هستند.

اعلام موضع سیاسی امام سجاد در صحیفه

امام سجاد ^{(علیه‌السلام)} در صحیفه عرشی و نوری عظیم‌القدر‌ی که از خود به یادگار گذاشتند، در محور اول برای صلوات بهره اعتقادی و عرفانی گفته که اینها توضیح دارد و الآن وقتش نیست. هم بهره اعتقادی اعلام می‌شود، هم بهره تربیتی که اصلاً جایش در صحیفه است. بهره‌های تربیتی که من در ضمن مباحثه‌ای که داشتیم، گفتم. بهره‌های تربیتی در زمان دعاها و بهره‌های اجتماعی فراوان و بهره سیاسی دارد. می‌شود گفت کار ویژه صلوات در سپهر صحیفه سجادیه در عصر انشای دعاهای حضرت، سیاسی است. ایشان در چه زمانی این دعاها را می‌خواندند؟ در آن جریان اختناق و هنگامی‌که بعد از اباعبدالله‌الحسین ^{(علیه‌السلام)}و بعد از عاشورا کسی نمانده بود. حضرت از زیر صفر شروع کرد. بعد از آن ارتداد و در آن ظلمات، امام سجاد ^{(علیه‌السلام)} به شیوه‌ای بدیع در قالب و در متن دعا با پرچم صلوات دارند موضع رسمی سیاسی خود را اعلام می‌کنند. این پرچم غدیر در فضای صحیفه سجادیه با صلوات برافراشته شده و جنبه سیاسی مسئله خیلی واضح است. در آن اختناق، شب‌شکن است.

انقلاب صلوات

لذا جالب است بدانید ملت ما که این ذائقه ولایی را داشته، از انقلاب صلوات است. انقلاب اسلامی، انقلاب صلوات است؛ این فرزند عالی‌قدر ویژه‌ی پیامبر اعظم ^{(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله)} که با آن شجاعت حسینی و آن غیرت علوی و با همت به میدان آمد و به مصاف رفت، وقتی اسم این بزرگوار می‌آمد، صلوات می‌فرستادند. می‌خواستند به نماد سیاسی تبدیل کنند، خودشان به صلوات گره زدند. از روز اول این‌طور شد، فکر می‌کنم از اول انقلاب شروع شد. از سال ۵۶ که دیگر اسم امام، علنی برده شد از آن اول به‌محض اینکه گفته می‌شد امام خمینی؛ صلوات می‌فرستادند، آن‌هم نه یک صلوات، بلکه هربار اسم امام خمینی برده می‌شد می‌فرستادند و غوغا می‌کرد. می‌شود گفت این صلوات‌ها انقلاب را رونق داد.

اینها چیزهایی است که نمی‌خواهم بگویم کسی تاکنون نگفته، اما من نشنیدم و مورد غفلت است. این انقلاب اسلامی که در عمل به نتیجه رسیده، انقلاب فاطمیه و انقلاب صلوات است. بعضی از شما آن روزها را درک کرده‌اید که با صلوات بود. تا اسم امام خمینی می‌آمد، جنب‌وجوش می‌شد و همه را متحد و منسجم می‌کرد و عزت و تعالی و شور انقلابی می‌داد و آمادگی برای شهادت می‌داد.

این راز دل است. همان کسانی که از همان اول شروع به مخالفت با جریان حرکت انقلاب اسلامی کردند، اشکالی که به ما می‌گرفتند این بود که کجای اسلام آمده که وقتی اسم آقا و امام می‌آید صلوات بفرستید؟ به ما می‌گفتند و به آنها جواب دادیم. بچه بودیم و جواب دادیم. شما چرا سه تا صلوات می‌فرستید؟ شما منحرف می‌شوید، اصلاً به ما می‌گفتند منحرف هستید. این حرف‌ها از کیسه‌ی انگلیسی‌ها درمی‌آمد؛ از پستوی انگلیسی و سفارت‌های آمریکا درمی‌آمد، مثل همین ویروس انگلیسی که یکباره سر بلند کرده و دارد دودمان خودشان را بر باد می‌دهد. نمی‌فهمید که صلوات نماد هویت اسلام و شیعه است. شخص امام درواقع یادآور این حرکت و این ارزش‌ها است. اصلاً ماه بهمن ماه صلوات بر محمد و آل محمد است.

جلسه بعد سراغ جنبه ایمانی می‌رویم. البته صلوات در دعاهای بعدی هم هست و آنجا هم اسرار و لطایفی خواهیم گفت؛ اما گفتم که باید با شروع قوی به محضر دعای بیستم بروید. این‌طور فایده ندارد، باید با صلوات به داستان دعای بیستم بروید تا بتوانید دریافت کنید. صلوات را با این توضیحات و اشاراتی که عرض کردم، بفرستید.

متن‌های مختلف صلوات

ما چند متن صلوات داریم که همه را دوست داریم و باید قدرشان را بدانیم. یکی در خود صحیفه مبارکه سجادیه است که همان دعای صلوات بر پیامبر است.

دوم یک دعا یا به اصطلاح متن داریم که صلوات جامع و مشهور به صلوات بر حجج طاهره است و گمنام و ناشناخته است و قبلاً هم توصیه کردم. مجدداً به خودم و شما توصیه می‌کنم که قدر این صلوات جامعه را که از امام عسکری ^{(علیه‌السلام)} نقل شده است، بدانید. در کتاب شریف مفاتیح هم هست، خیلی عالی است. ویژگی این متن این است که در آن، چهارده معصوم ^{(صلوات‌الله‌علیهم‌اجمعین)} هرکدامشان صلوات اختصاصی خود را دارند که ذیل این صلوات‌های اختصاصی، معصوم‌شناسی و امام‌شناسی هم هست. پس قدرش را بدانید و اگر حاجتی داشتید که برایتان خیلی بزرگ و مهم بود، سراغ این صلوات بروید. البته آدابی دارد که برای اهلش بماند. اجمالاً شما سراغش بروید. شنیده‌ام بعضی از اولیا به این صلوات مجرب در حجاب‌شکنی عنایت داشتند.

سوم صلواتی است که از امام عصر روایت شده و ابوالحسن ضراب روایتش کرده و برای عصر جمعه است. صلواتِ دوازده امام است. این هم خیلی جالب و مختصر است. گویا واجب سلوکی است که در عصر جمعه اهتمام داشته باشند و برایش وقت بگذارند. خیلی وقت نمی‌گیرد. خیلی حکایات و داستان دارد.

یک صلوات صدگانه داریم برای بعد از نماز صبح است و ظاهراً هرکسی به انجامش موفق نمی‌شود. توفیقش را از خدای متعال بخواهیم، چون خیلی پیش‌برنده است. توفیق می‌خواهد. از خدای متعال برای یکدیگر توفیق بخواهید و بعد از نماز صبح اهتمام داشته باشید. یک خشاب صدتایی است که آدم اول صبح می‌اندازد. کسی در حرم حضرت علی‌بن‌موسی‌الرضا ^{(علیه‌السلام)} از اهل الله فهمید که من تنبلم. جلو آمد، روی ویلچر بود. سابقه آشنایی با او را در حرم داشتم و رازی بین ما بود. جلو آمد و گفت: حاجی سرت را پایین بیار و در گوشم گفت که این را داشته باش، اما متأسفانه خیلی تنبلی!

تکمله‌ی صلوات در عصر غیبت

تتمیم صلوات با «عجل فرجهم»، یک راز مهدوی است که از طریق اولیا ^{(صلوات‌الله‌علیهم‌اجمعین)} به ما رسیده و روایت دارد. خیال نکنید کسانی بی‌دلیل گفتند، خیر، توصیه شده است. اگر خواستید زبانتان به صلوات مزین و معطر شود، تتمیمش با «و عجل فرجهم» است. اگر در عصر غیبت خواستیم ادب صلوات را رعایت کرده باشیم، تکمیلش با «عجل فرجهم» است که این هم ما را به ساحت حضرت ولی عصر ^{(عجّل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف)} می‌برد و انتظار و امام زمان را یادمان می‌آورد و این خیلی ارزشمند است. ضمانت اجرای آغاز و انجام همه‌ی دعاها، صلوات است.