خدمت همه‌ی برادرها و خواهرهای عزیز، دوستان محفل انس صحیفه مبارکه سجادیه عرض سلام داریم. از خداوند تبارک و تعالی تمنا می‌کنیم که روزه‌ها و نمازها و برنامه‌هایی را که در این ایام داشتید، به فضل و کَرَمش از شما بپذیرد و در ادامه این ماه عزیز هم به همه‌ی عزیزان توفیق عبادت خالصانه و رعایت حق ماه مبارک رمضان را کرامت فرماید.

مؤمن در تمام ماه رمضان، مقیم خیمه حمد است

همچنان‌که عزیزان استحضار دارند، جلسه جاری ما در مباحث صحیفه مبارکه سجادیه درباره‌ی دعای بیستم است؛ منتها به مناسبت ماه مبارک رمضان، به دعای چهل‌وچهارم صحیفه مبارکه سجادیه مراجعه‌ای داشتیم برای برداشت‌هایی مختصر در ارتباط با آنچه باید در برنامه‌های ماه مبارک رمضان بیشتر مورد توجه و اعتنا قرار گیرد. با همین ملاحظه جلسه گذشته را به توفیق الهی با مراجعه به این دعای نورانی گذراندیم و مطالبی را عرض کردیم. امروز هم همین مسیر را خواهیم داشت و هفته آینده که در آستانه شب قدر است، توفیق نداریم خدمت شما برسیم.

دعای چهل‌وسوم دعای رؤیت هلال است و اگرچه برای همه‌ی ماه‌ها وارد شده، ولی برای ماه مبارک رمضان دارای پیام‌های ویژه‌ای است. هم از آن دعا و هم از دعای چهل‌وپنجم که دعای وداع با ماه مبارک رمضان است، می‌توانیم دریافت‌های ویژه‌ای داشته باشیم. اما برداشت‌های برنامه‌ای‌مان عمدتاً معطوف به دعای چهل‌وچهارم است.

معلوم شد که انسان مؤمن با آن ذوق ایمانی‌اش وقتی به ماه مبارک رمضان می‌رسد و در برابر این نعمت عظمای الهی قرار می‌گیرد، حالش از آغاز تا پایان ماه مبارک رمضان حال حمد است؛ یعنی باید در خیمه و مقام حمد اقامت کند.

حضرت با همین نکته شروع کردند: «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي هَدَانَا لِحَمْدِهِ، وَ جَعَلَنَا مِنْ أَهْلِهِ ...». اینجا حضرت محبوب مطلق را ثناخوانی می‌کنیم. یادمان باشد که ما در حال حمد این‌گونه هستیم که یا حمد نتیجه معرفت به نعمت است که اینجا نعمت عظما است؛ یا بالاتر، نتیجه معرفت به منعم است که توجه به خود حضرت حق تبارک و تعالی است. ماه مبارک رمضان فرصت پرداختن به هر دوی اینها است. هم ماه مبارک رمضان نعمت بسیار بزرگی است، هم تجلی حضرت حق تبارک و تعالی به نام لطف و کَرَم او در آینه ماه رمضان صورت گرفته است. بنابراین مؤمن از اول تا آخر این ماه در حالت حمد است و باید این حالت ذکر و توجه را در خودش حفظ کند. عامل کمک‌کننده برای حفظ حالت حمد، خود روزه است. فضای ماه مبارک رمضان و وظیفه روزه‌داری این ماه، انسان را در حالت حمد حفظ می‌کند و از اینکه از حال حمد خارج و گرفتار غفلت شود، نگه می‌دارد. پس باید قدرش را بدانیم.

شبی بی‌همتا

مطلبی که مناسب است همین آغاز سخن یادآوری کنم، لیلة القدر است. چند شاخص‌، عظمت نعمت ماه مبارک رمضان را به ما معرفی می‌کند. درباره قرآن کریم جلسه پیش عرض کردیم که در ماه مبارک رمضان انسان چه رفتاری باید با قرآن داشته باشد. شاخص‌ دیگر دعا است. حضرت هم تا ماه مبارک رمضان وارد می‌شود، یک دعا برای آن انشاء می‌کنند. کل فضای ماه رمضان هم ظرفیت گفتگوی با خدای متعال و انس با حضرت حق تبارک و تعالی را دارد که در این زمینه نکته‌ای را عرض کردیم.

اما نسبت ویژه‌ای که بین ماه مبارک رمضان و قرآن کریم هست، شب قدر است که خداوند تبارک و تعالی این شب بسیار بزرگ و با عظمت را در این ماه قرار داده. تعبیر حضرت این است: «ثُمَّ فَضَّلَ لَيْلَةً وَاحِدَةً مِنْ لَيَالِيهِ عَلَى لَيَالِي أَلْفِ شَهْرٍ، وَ سَمَّاهَا لَيْلَةَ الْقَدْرِ». فقط یک شب از شب‌های این ماه را خداوند تبارک و تعالی بر شب‌های هزار ماه ترجیح داد و اسمش را هم شب قدر گذاشت. فرشتگان و روح که رئیس فرشته‌ها است ـ چه جناب جبرئیل امین باشد، چه حضرت روح ^{(سلام‌الله‌علیهما)} ـ‌ همراه با مجموعه فرشتگان در این شب عزیز نازل می‌شوند. «تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَ الرُّوحُ فِيها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ». به اذن پروردگار متعال در همه‌ی امور وارد می‌شوند. «سَلامٌ، دَائِمُ الْبَرَكَةِ إِلَى طُلُوعِ الْفَجْرِ». از لحظه‌ی آغاز این شب باعظمت، سلام است و سلم است و تجلی حضرت حق تبارک و تعالی است با نام سلامش بر ارواح، بر دل‌ها، بر جان‌ها تا طلوع فجر. کل شب در محیط تجلی نام سلام پروردگار متعال قرار می‌‌گیرد که خودش حاوی اسرار فراوانی است. اگر بخواهیم همین یک کلمه را از سوره مبارکه قدر توضیح دهیم، خودش ساعت‌ها فرصت می‌خواهد؛ ضمن اینکه از عهده ما هم برنمی‌آید.

«دائم البرکة إِلَى طُلُوعِ الْفَجْرِ». خدای متعال با تجلی سلامی خودش در این شب باعظمت، به لحظه‌لحظه‌ها و ثانیه‌ثانیه‌ها و آنات این شب عزیز و بزرگ، برکتی می‌دهد که مؤمن با استفاده از آن می‌تواند راه هشتاد ساله را یک‌شبه برود. شب بسیار عجیبی است. دوستان خدا حق داشتند که تمام شب‌های سال را منتظر لیلة القدر بودند و برای درک آن مراقبه داشتند.

همه از شب قدر به‌طور یکسان بهره نمی‌برند

هر کسی متناسب با معنویت و طهارت و معرفتش از این شب بهره می‌برد. لذا هرچه که معرفت افزون‌تر، هرچه که پاکی و طهارت افزون‌تر، هرچه که قرب انسان به ساحت قدس ربوبی نزدیک‌تر، بهره او از لیلة القدر بیشتر. هر کسی متناسب با مقام و شأن بندگی خودش، ضریب این شب‌ را دریافت می‌کند. پس حواس‌تان باشد. جنابعالی در همان مرتبت معرفتی و معنوی و عبادی که هستید، ضریب هزار ماه را دریافت می‌کنید. هر کسی سهم خود را مطابق با استعداد و استحقاق و ظرفیت‌هایش از این سفره کریمانه پروردگار متعال برداشت و دریافت می‌کند. بنابراین همه بهره‌مند می‌شوند؛ منتها هر کسی متناسب با رتبه و شأن و منزلتی که فراهم آورده. لذا حق است که انسان تمام سال را برنامه‌ریزی و عبادت و مراقبت و مجاهدت کند، و ریاضت بکشد برای اینکه سهمش از لیلة القدر افزایش پیدا کند.

پس از لیلة القدر قله دیگری که در سال بشود از آن اسم برد، شب عید فطر است که شب جایزه است و شب بعدی، شب عرفه است. البته چون می‌خواهیم با لیلة القدر نسبت‌سنجی کنیم، چنین مقایسه‌ای می‌کنیم؛ وگرنه شب قدر جایگزینی حتی با فاصله خیلی خیلی خیلی زیاد ندارد.‌ لیلة القدر خودش است، فقط و فقط خودش است، تنها است. شب و روز عرفه، آن‌هم برای کسی که در صحرای عرفات باشد، تا حدودی شبیه شب قدر است.

پس خیلی باید قدرشناسی شود. از این جهت تأکید کردم که عزیزان عنایت داشته باشند خیلی به شب قدر نزدیک شده‌ایم. امروز روز سیزدهم است و وارد ایام البیض و شب‌های پرنور این ماه شدید. در همه‌ی ماه‌ها سیزدهم و چهاردهم و پانزدهم، روزها و شب‌های خاصی است؛ ولی در ماه رمضان تفاوت زیادی با سایر ماه‌ها دارد.

هرچه انسان به لیلة القدر نزدیک‌تر می‌شود، بیشتر باید مواظب خودش باشد و برنامه‌هایش را تقویت کند. کلاً دهه‌ی دوم ماه مبارک رمضان حساس‌تر از دهه‌ی اول و دهه‌ی سوم آن حساس‌تر از هر دو دهه است. انسان باید برنامه‌ریزی‌ها و دقت‌هایش را افزایش دهد.

حضرت در ادامه می‌فرمایند: «دَائِمُ الْبَرَكَةِ إِلَى طُلُوعِ الْفَجْرِ عَلَى مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ بِمَا أَحْكَمَ مِنْ قَضَائِهِ». بر بندگانی که مشیت الهی تعلق بگیرد، آن تقدیر و قضا را در عالی‌ترین سطح از نظر برکت و سلم و سلام و لطف دریافت می‌کنند. معنای دیگری هم دارد که لطیف‌تر است و به مقام شامخ انسان کامل برمی‌گردد که صاحب لیلة القدر است و قلب مقدس او ظرف مشیت خداوند تبارک و تعالی است که وجود اقدس حضرت بقیت‌الله‌الاعظم ^{(عجّل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف)} است.

تأثیر تلاوت سوره قدر در درک شب قدر

به نص کلام الهی در سوره مبارکه قدر، لیلة القدر همان شب قرآن است و قرآن کریم از طریق لیلة القدر، نسبت ویژه‌ای با ماه رمضان پیدا می‌کند. در یک‌جا فرمود: «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذي أُنْزِلَ فيهِ الْقُرْآنُ؛[1] ماه رمضان [همان ماه] است كه در آن قرآن فرو فرستاده شده است» و در جای دیگر فرمود: «إِنَّا أَنْزَلْناهُ في‏ لَيْلَةِ الْقَدْرِ؛[2] ما [قرآن را] در شب قدر نازل كرديم»‌.

به خودم و دوستان یادآوری می‌کنم که برای بهره‌مندی بیشتر از شب قدر، باید مراقبت‌های بهتری داشته باشید. صدر مراقبات‌ خود را ارتقای انس با قرآن کریم و به‌خصوص تلاوت سوره مبارکه قدر قرار دهید. کلاً تلاوت روزانه، وسیع و پر و پیمان همراه با تدبر داشته باشید. منتها در دهه‌ای که به آن وارد شدیم و در شب و روزهای در پیش، کیفیت و کمیت آن را افزایش دهید. در این میان تلاوت سوره مبارکه قدر را با نیت دریافت حقیقت شب قدر داشته باشید. هر وقت هم که سوره مبارکه قدر را تلاوت می‌کنید، تلاوت خودتان را به حضرت بقیت‌الله الاعظم ^{(عجّل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف)} تقدیم کنید. اصلاً بخشی از روز یا شب را به همین کار اختصاص دهید. هر شب‌ حداقل ده بار تلاوت سوره مبارکه قدر و تقدیم آن به حضرت ولی‌الله‌الاعظم ^{(ارواحنا‌فداه)} در برنامه عزیزان باشد.

دو عرصه مراقبت‌ مؤمن

۱. جوارح

مؤمن باید مراقبت‌های عمومی خودش را در ماه مبارک رمضان تقویت کند، توسعه و ارتقا دهد. فصلی را که حضرت سید الساجدین و امام العارفین ^{(علیه‌السلام)} در این دعای نورانی آوردند، درباره عمق‌بخشی و ارتقا دادن تقوا در ماه مبارک رمضان است که دو عرصه ویژه دارد. البته عرصه‌های دیگری هم دارد؛ ولی دو عرصه ویژه دارد، عرصه اول مراقبات جوارحی است که به اعضا و جوارح مربوط می‌شود. حضرت به هر کدام اشاره‌ای داشتند. مراقبات کلامی که خیلی اهمیت دارد، هرچه بگوییم کم است. مراقبات سمعی در باب آنچه می‌شنویم، مراقبات بصری درباره آنچه می‌بینیم. انسان باید در همه‌ی این زمینه‌ها مراقبت‌هایش را افزایش دهد تا چیزی از آنچه خدای متعال نمی‌پسندد، نبینیم و چیزی از آنچه خدای متعال نمی‌پسندد، نگوییم. بالاتر، زبان ما همه‌اش گویا شود به آنچه نزد خدای متعال محبوب است. حضرت اینجا از تعبیر جالب «وَ لَا تَنْطِقَ أَلْسِنَتُنَا إِلَّا بِمَا مَثَّلْتَ» استفاده کرده‌اند.

بخشی که مطلوب پروردگار متعال و عزیزمان است، منطقه‌ای است که اگر مراقبت از آن داشته باشیم، ان‌شاء‌الله به منطقه قرق الهی نزدیک نمی‌شویم؛ بلکه زمینه‌ای می‌شود برای اینکه وارد بخش محبوب خدای متعال شویم. آن منطقه، منطقه مباهات است که منطقه‌ای است که انسان آنجا باید مواظب باشد و کمی این‌طرف‌تر منطقه‌ای است که از آن تعبیر می‌شود به مکروهات. امام ^{(علیه‌السلام)} می‌گوید زبان به لغو گشوده نشود و چشم‌های انسان لهو نبیند. چنانچه بخواهیم این موارد را رعایت کنیم، کلاً باید باب دیدنی‌ها و شنیدنی‌هایمان را تعطیل کنیم! زیرا عمدتاً چیزهایی که ما می‌بینیم و می‌شنویم و می‌گوییم، یا لغو است یا لهو؛ اصلاً‌ فایده‌ای بر آن مترتب نیست. به خدا پناه می‌بریم از چیزی که منطقه قرق و محرّمات است.

۲. جوانح

مرتبه بعدی مراقبت‌های جوانحی است که به دل و قلب و باطن انسان مربوط می‌شود. از مراقبات فکری، مراقبات باب خیال، مراقبات باب وهم، مراقبات باب فکر که مراقبات عقلی است تا مراقبات قلبی، همه را در بر می‌گیرد. حضرت اینجا را هم نشانه‌گذاری کردند و فرمودند در باب مراقبات باطنی و ضمیر و سرّمان، مسئله‌ی مهم، خالص‌سازی است: «ثُمَّ خَلِّصْ ذَلِكَ كُلَّهُ مِنْ رِئَاءِ الْمُرَاءِينَ، وَ سُمْعَةِ الْمُسْمِعِينَ، لَا نُشْرِكُ فِيهِ أَحَداً دُونَكَ، وَ لَا نَبْتَغِي فِيهِ مُرَاداً سِوَاكَ». آنجا انسان در جستجوی اخلاص باید باشد.

گوهری که همه دنبالش هستند

اخلاص کیمیای اکبر و گوهر نابی است که همه‌ی خوبان عالم از اول تا آخر زندگی‌شان دنبال آن هستند. وقتی می‌رود در باب قلب می‌شود تقوی القلوب، و در باب فکر می‌شود تقوای فکر. حضرت امیر ^{(علیه‌السلام)} فرمود‌ه‌اند: «وَ بِالْإِخْلَاصِ‏ یَکُونُ‏ الْخَلَاصُ؛[3] رهایی و نجات، در اخلاص است». از آنجا است که انسان برای پروازهای بلند و اوج گرفتن در فلک بندگی آزاد می‌شود.

پس سطح مراقبت‌های خود را در مرتبه جوانحی، یعنی مرتبه قلبی و باطنی باید ارتقا داد. البته مراقبات جوارحی مقدمات ورود به تقوای دل و باب اخلاص است؛ چون اگر انسان ورودی‌های دلش را مراقبت نکند، آنجا آلوده می‌شود. دل، بیت‌ الله و حرم الله است. وقتی آلوده شد، دیگر از کارکردش می‌افتد. فوراً باید پاکسازی صورت گیرد. حالا اگر انسان تمام عمرش فقط مشغول طهارت دل باشد، پس کِیْ می‌خواهد آن پروازها را داشته باشد؟ اگر انسان مراقبت‌های شنیداری، دیداری و پنداری نداشته باشد، مثل این است که درهای خانه‌ی خدا را باز کرده برای ورود سگ‌ها و نجاسات که بیایند و جولان دهند و اینجا را نجس کنند و بروند. پاکسازی مسجد هم که واجب فوری است. آن وقت تو که حرم‌داری، باید همه‌اش این نجاست‌ها را پاک کنی. پس کِیْ می‌رسی که در این بیت با صاحب البیت نجوا کنی، با او رفاقت کنی، با او صفا کنی؟ با وجود این نجاسات هم که انسان عباداتش پیش نمی‌رود. اساساً نماز برای چی داری می‌خوانی وقتی اینجا نجس است؟ اول باید خانه خدا را تمیز کنی.

غرض اینکه باید همت‌هایمان را بلندتر بگیریم؛ چنان‌که امام سجاد ^{(علیه‌السلام)} در دعای بیستم صحیفه مبارکه می‌فرمایند: «بَلِّغْ بِإِيمَانِي أَكْمَلَ الْإِيمَان‏ وَ اجْعَلْ يَقِينِي أَفْضَلَ الْيَقِينِ، وَ انْتَهِ بِنِيَّتِي إِلَى أَحْسَنِ النِّيَّاتِ». حضرت از اوج شروع می‌کند؛ یعنی همت‌ها را باید بلند گرفت. اگر انسان همتش بلند باشد، امید است که بتواند این قدم‌ها را بردارد.

بهترین زمان برای تطهیر جان

ماه مبارک رمضان برای شستشوی کامل و تحصیل طهارت، ماه بسیار عجیبی است. بهترین فرصت است برای تحصیل طهارت باطنی و ظاهری و جوارحی و جوانحی است. انسان باید این فرصت خاص و ناب را واقعاً غنیمت بشمارد. آبشار لطف خدای متعال است که از ساق عرش او که عرش کرامت است، می‌بارد. تو فقط باید خودت را برسانی و شستشو کنی و طهارت جامع و کاملی کسب کنی.

در رمضان به نمازتان برسید

توصیه اکید و ویژه حضرت سید الساجدین ^{(علیه‌السلام)} در اقتدای به پیامبر اعظم ^{(صلی‌الله‌علیه‌وآله)} و قرآن عظیم و توصیه‌های الهی این است که در ماه مبارک رمضان به نمازهایتان برسید. مؤمن در تمام عمرش دستور رسیدگی به نمازهایش را دارد. خود قرآن فرمود: «حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ وَ الصَّلاةِ الْوُسْطى‏ وَ قُومُوا لِلَّهِ قانِتينَ؛[4] بر نمازها، [به‌خصوص] نماز وسطي [نماز ظهر] كوشا باشيد، و از روي خضوع و اطاعت، براي خدا بپاخيزيد». دائماً باید از نمازهایتان حفاظت کنید، مواظب نمازهایتان باشید، به نمازهایتان رسیدگی کنید، دور نمازهایتان بچرخید، ارتقای کیفی به نمازهایتان دهید. این دستور دائم زندگی انسان مؤمن است و از این جهت هیچ برنامه و عبادتی به شرف و عظمت و بزرگی و سازندگی و پیش‌برندگی نماز نمی‌رسد. نماز واقعاً خودش است! فقط خودش است و خودش!

قاعده این شد که در ماه مبارک رمضان همه‌ی برنامه‌هایمان تر و تازه و به‌روزرسانی شود. اگر برنامه‌ای به‌روزرسانی نشود، دیگر جواب نمی‌دهد. در امور معنوی هم همین قانون برقرار است. نماز ده سال پیش، خیلی کهنه است و اصلاً کاربری ندارد. نماز تو هر روز باید به‌روز شود؛ چون نماز را هر روز باید بخوانی. اینکه هر روز بخوانی، یعنی از شما خواسته‌اند یک کار تکراری را انجام دهی؟ یا خود این پیام دارد؟ می‌گوید صبح بخوان، ظهر هم بخوان، عصر هم بخوان، مغرب هم بخوان، عشاء هم بخوان؛ پنج وقت مشخص با حساب و کتاب دقیق مولا برای شما گذاشته. پیامش چیست؟

افراد متوسط حداقل یک ماه در سال نمازشان را به‌روزرسانی کنند که بهترین زمانش ماه مبارک رمضان است. مؤمن بنای خودش را باید بر این بگذارد که در ماه رمضان نمازش به‌روز شود. نتیجه‌اش این می‌شود که نمازش اگر در ماه مبارک رمضان رشد کیفی پیدا کند و بازتنظیم شود، می‌تواند به لطف پروردگار متعال تا ماه رمضان سال آینده شما را ببرد. این خصوصیت ماه رمضان است. نسخه رمضانیه باب نماز را اگر توانستی در ماه رمضان به‌روز کنی، تا یک سال شما را می‌برد. ماه رمضان سال آینده دوباره می‌توانید نمازتان را به‌روز کنید و این سیر همین‌طور ادامه خواهد داشت. من کاری ندارم به کسانی که هر روز نمازشان را به‌روز می‌کنند، ولی حداقل ماها سالی یک بار به نمازمان بپردازیم.

اسرار و آداب وقت نماز

امام سجاد ^{(علیه‌السلام)} در تعبیر عجیبشان در اینجا، خیلی مفصل به این موضوع پرداخته و می‌گویند: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ قِفْنَا فِيهِ عَلَى مَوَاقِيتِ الصَّلَوَاتِ الْخَمْسِ بِحُدُودِهَا الَّتِي حَدَّدْتَ، وَ فُرُوضِهَا الَّتِي فَرَضْتَ، وَ وَظَائِفِهَا الَّتِي وَظَّفْتَ، وَ أَوْقَاتِهَا الَّتِي وَقَّت‏». کلمه‌ی «قِفْنَا» در اینجا خیلی عجیب است. می‌فرماید: خدایا، مرا نسبت به وقت‌های نمازهای پنج‌گانه و اسرارش آگاه ساز. حضرت اینجا نکته‌های خیلی عجیبی را مطرح می‌کنند، منتها ده جلسه می‌خواهد آدم همین یک جمله را کمی توضیح دهد.

در عبارت «وَ قِفْنَا فِيهِ عَلَى مَوَاقِيتِ الصَّلَوَاتِ الْخَمْسِ»، حضرت حقیقت نماز و زیبایی نماز و معانی نماز و اسرار نماز و ظاهر نماز و باطن نماز را به وقت نماز گره می‌زند. تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل! دو سه جمله جلوتر درباره وقت نماز باز می‌‌فرماید: «وَ أَوْقَاتِهَا الَّتِي وَقَّت‏ ...».

تجربه اولیا، سالکین و اهلش نشان داده که اگر کسی ادب وقتی را به اذن الله تبارک و تعالی برسد، به سایر آداب او را می‌رسانند و دست او را می‌گیرند. مرحوم آقای قاضی ^{(اعلی‌الله‌مقامه‌الشریف)}، سید آیات زمانه ما، بزرگ و مربی و استاد بسیاری از بزرگان زمان ما، آیت‌الله العظمای زمان ما به معنای دقیق کلمه، انسان خیلی بزرگی بودند. اگر می‌خواهید بفهمید ایشان چقدر بزرگ بوده، علامه طباطبایی را ببینید که شاگرد آن مکتب و خوشه‌چین آن خرمن است. امثال آقای بهجت ^{(اعلی‌الله‌مقامه‌الشریف)} شاگردشان بوده‌اند. از ایشان نقل شده که اگر کسی وقت نمازهای پنج‌گانه را مراعات کرد و نرسید به جایی که باید برسد، مرا لعنت کند! حرف بسیار عجیبی است. اهل دقت می‌دانند این حرف اصلاً قابل توصیف نیست. چون کلمه‌ی لعن کلمه‌ی خیلی عجیبی است؛ برای ظالمین و دشمنان اولیای خدا است.

سرمایه‌گذاری شیطان هم عمدتاً روی وقت است. ماها متأسفانه نیمی از وقت نماز را کنار گذاشتیم؛ وقت عصر و عشاء را اصلاً ملتزم نیستیم. عشاء را مندمج می‌کنیم در مغرب، عصر را هم مندمج می‌کنیم در ظهر؛ درحالی‌که آن اسرار مربوط به آن پنج وقت است. خیلی وقت‌ها بهانه‌ی ما جماعت است؛ ولی راستش را بخواهید آن وقتی هم که به جماعت نمی‌خوانیم، باز همان اول ظهر که نماز ظهر را خواندیم، عصر را هم تمام می‌کنیم.

به خودم و شما عزیزان یادآوری می‌کنم وقت‌هایی که فرادا می‌خوانیم، خیلی خوب است که مراقبت وقتی را تکمیل کنیم؛ یعنی نماز عصر را در وقت عصر بخوانیم و نماز عشا را در وقت عشا. ساعت‌هایش هم که در اختیارتان هست؛ در موبایل‌ها وقت‌های شرعی خیلی دقیق و تنظیم‌شده است که برای‌ شما اذان می‌گوید و سر وقت شما را باخبر می‌کند.

ضرورت رجوع دوباره به رساله جهت آشنایی بیشتر با احکام نماز

در وقت‌های نمازهای پنج‌گانه‌مان، چه چیزهایی را باید رعایت کنیم؟ «بِحُدُودِهَا الَّتِي حَدَّدْتَ، وَ فُرُوضِهَا الَّتِي فَرَضْتَ، وَ وَظَائِفِهَا الَّتِي وَظَّفْتَ، وَ أَوْقَاتِهَا الَّتِي وَقَّتَّ». اوقاتش را که گفتم. البته اگر در جماعت بودید، قطعاً جماعت ترجیح دارد و ان‌شاءالله آن سرّ وقتی را به شما می‌دهند. اما سایر موارد؛ حدودی که برای آن معیّن کردی، واجباتی که برای آن قرار دادی و وظایفی که برای من مشخص ساختی. تعابیری که حضرت اینجا استفاده می‌کنند، هم شامل واجبات نماز می‌شود و هم شامل مستحبات؛ از اذان و اقامه و طهارت‌ و غسل و وضو بگیرید تا نوافل تا خود متن نماز. بعد همه‌ی اینها را دوباره در عبارت بعدی تفصیل می‌دهند. هرچه از احکام و آداب در ارتباط با نمازهای ما هست. شایسته است که برای این شناسایی، رساله توضیح المسائل مرجع‌مان را یک بار دیگر بخوانیم و تطبیق دهیم که درست انجام می‌دهیم؟ در بخش‌های مختلف نماز، همه‌ی چیزهای ما دقیق است؟ قیام، تشهد، سجده، رکوع، قرائت و ... همه‌ی اینها درست است؟ امام صادق ^{(علیه‌السلام)} به یکی از اصحابشان گفتند: چقدر زشت است برای مردی که شصت هفتاد سال از عمرش می‌گذرد و حال آنکه نمی‌تواند یک نماز کامل با مراعات حدود آن بخواند.[5]

بعد حضرت شروع می‌کنند یکی‌یکی همه را توضیح می‌دهند: «وَ أَنْزِلْنَا فِيهَا مَنْزِلَةَ الْمُصِيبِينَ لِمَنَازِلِهَا، الْحَافِظِينَ لِأَرْكَانِهَا، الْمُؤَدِّينَ لَهَا فِي أَوْقَاتِهَا». دوباره کلمه‌ی «وقت» را تکرار می‌کند. «عَلَى مَا سَنَّهُ عَبْدُكَ وَ رَسُولُكَ (صَلَوَاتُكَ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) فِي رُكُوعِهَا وَ سُجُودِهَا وَ جَمِيعِ فَوَاضِلِهَا عَلَى أَتَمِّ الطَّهُورِ وَ أَسْبَغِهِ، وَ أَبْيَنِ الْخُشُوعِ وَ أَبْلَغِهِ». همه‌ی آداب ظاهری که مربوط به احکام است و همه‌ی آنچه را مربوط به آداب باطنی است، بیان می‌کند که قلب آداب باطنی نماز خشوع است؛ چنان‌که قرآن می‌فرماید: «قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ الَّذينَ هُمْ في‏ صَلاتِهِمْ خاشِعُونَ؛[6] به راستى كه مؤمنان رستگار شدند، همانان كه در نمازشان فروتن هستند». خشوع هم فراهم نمی‌شود، مگر به حضور. خشوع میوه حضور است.

از دعای مجیر غافل نشوید

حضرت سجاد ^{(علیه‌السلام)} فرمود طبق آنچه بنده و رسول تو این را آموزش داد و به ما ارائه کرد که هدیه معراجیه پیامبر اعظم ^{(صلی‌الله‌علیه‌وآله)} برای امت محسوب می‌شود. حواس‌تان باشد که معراج در شب هفدهم ماه مبارک رمضان رخ داده است. راجع‌به ایام البیض هم که اشاره‌ کردم دعای تسبیحی خیلی زیبایی وارد شده به نام دعای مجیر. همه‌اش تسبیح است؛ تسبیحات آهنگین و خوشگل. دعای مجیر اصلاً به انسان رونقی می‌دهد و برای آدم حالی درست می‌کند. ذیل هر تسبیحه‌ای هم می‌گویید: «أجِرْنا مِنَ النَّارِ یَا مُجِیرُ». ای پناه‌دهنده به فریاد من برس، مرا نجات بده از آتشی که با دست خودم دارم درست می‌کنم. در همه‌ی ایام سال انسان می‌تواند بخواند؛ منتها ورودش برای ایام البیض است. رفقا بخوانند و ما هم را دعا کنند.

اهمیت رعایت ادب وقت نماز

پس راجع‌به نماز، بنا شد که شما توجه دوباره‌ای به آن کنید. از کلمه‌ی به‌روزرسانی استفاده کردم که برای جوان‌های زمان ما درک آن خیلی راحت است. اگر نشود، کار شما آن‌طور که باید و شاید پیش نمی‌رود. نرم‌افزار را داری، ولی جواب نمی‌دهد. باید به نسخه‌ اصلش رجوع کنید، آخرین اضافات و تغییرات را وارد کنید. وقتی به‌روز شود، می‌بینی زمین تا آسمان فرق کرد. این کار را برای نمازهایتان در این ماه انجام دهید.

در ادب وقتی هم یک جمله خاطر عزیزان من باشد ـ باز یادآوری به خودم و شماها است ـ مقداری قبل از وقت و مقداری هم بعد از وقت، در تنظیم ما برای نمازمان باشد. مخصوصاً مختصری قبلش که برای تحصیل حضور قلب و توجه خیلی مفید است. حداقلش این است که وقتی مؤذن گفت الله اکبر، ما سر سجاده نشسته باشیم. بعضی‌ها توفیق دارند مقداری قبل‌تر از آن سر سجاده هستند. خوش به حال‌شان؛ ولی اگر نشد حداقل وقتی اذان را استماع می‌کنیم، سر سجاده نمازمان باشیم یا در هر وضعی هستیم، هنگامی که اذان را استماع کردیم، بگوییم لبیک و سعدیک. این‌گونه انسان به نماز وارد شود.

مقداری از ادب وقتی، برای بعد از نماز است که یعنی من علاقه‌مند هستم حالی که در نماز پیدا کردم، برایم حفظ شود. پس از نماز مقداری بنشینید و تعقیبات بخوانید. معنای کار  شما این است که مولا، من از گفتگوی با تو، لذت بردم و نمی‌خواهم از حضورت مرخص شوم، می‌خواهم این حال برای من حفظ شود. آن چند لحظه بعدش خیلی شیرین است که می‌شود تعقیبات. نوافل هم هر مقدار که توفیق پیدا کردید، بخوانید. رفقایی که تنبلی در نافله دارند، در ماه رمضان تنبلی‌شان را برطرف کنند.

قرآن کریم راجع‌به نماز چنین تعبیری دارد: «الَّذينَ هُمْ عَلى‏ صَلاتِهِمْ دائِمُونَ؛[7] همان كسانى كه بر نمازشان پايدارى مى‌كنند». در جای دیگر می‌فرماید: «وَ الَّذينَ هُمْ عَلى‏ صَلاتِهِمْ يُحافِظُونَ؛[8] و كسانى كه بر نمازشان مداومت مى‌ورزند». فرق این دو آیه در چیست؟ حضرت فرمودند حفاظت برای فرائض، و دائمون برای نوافل است. من وقتی این روایت را دیدم، خیلی خجالت کشیدم. فریضه، گردن شما است و همیشه آن را می‌خوانید، دوامش با خودش است، فقط از جهت ارکان و ویژگی‌ها و ظاهر و باطنش حفاظت می‌خواهد. اما نوبت نافله که می‌رسد، دوام مربوط به نافله است. اگر توفیق پیدا کنیم، مخصوصاً خواندن نافله صبح و مغرب را، به‌تدریج کامتان شیرین می‌شود. خدا نافله شب را هم به شما روزی کند که بهترین وقت تمرین آن ماه مبارک رمضان است. هنگامی که برای سحری بلند می‌شوید، می‌توانید بخوانید.

خدا، آخوند کاشی را رحمت کند که از بزرگان بود. ایشان خیلی طول می‌کشید که برای نماز آماده شود. داشت وضو می‌گرفت که دید یک نفر شتابان آمد و وضو گرفت. رفت به مسجد و نماز خواند و برگشت؛ درحالی‌که هنوز وضوی آخوند تمام نشده بود. به او گفت: چه کار می‌کردی؟ آن شخص گفت: آمدم به مولا بگویم من یاغی نیستم. این را گفت و رفت. می‌گویند مرحوم کاشی مدت‌ها این جمله را می‌گفت و تحت تأثیرش بود. آمدم بگویم من یاغی نیستم؛ یعنی خودش را اهل نماز و لایق نماز نمی‌دانسته. آن مرد که یک لوطی بوده، به این مطلب مهم توجه داشته. مرحوم آخوند کاشی هم که از اقطاب است، از او مطلب را گرفت.

غرض اینکه حالا که برای سحری بلند می‌شویم، دو رکعت نماز شب هم بخوانیم. اگر شهد آن را بچشیم، ان‌شاءالله در سایر ایام سال نیز با ما خواهد بود.

بهترین زمان برای ارتقا و بهبود روابط اجتماعی

از نگاه امام سجاد ^{(علیه‌السلام)}، ماه مبارک رمضان، بهترین فرصت برای به‌روزرسانی و ارتقای روابط اجتماعی طبق قواعد و هنجارهای دینی است.

دو جلسه پیش به مناسبت نقش حسن خلق در کمال ایمان، مقداری برای شما صحبت کردم. عرض کردیم سهمی در ماه رمضان دارد و حضرت فرمودند با آن می‌توانی از صراط عبور کنی. روابط اجتماعی، چه بخش حقوق اجتماعی و چه بخش آداب اجتماعی‌اش، در سیر و سلوک انسان به سوی حضرت حق خیلی نقش دارد. اصلاً قابل توصیف نیست که چقدر نقش آن مهم است. حقوقش در درجه اول و بعد آداب و آیین آن.

اینجا حضرت باب آن را باز می‌کنند و می‌فرمایند: «وَ وَفِّقْنَا فِيهِ لِأَنْ نَصِلَ أَرْحَامَنَا بِالْبِرِّ وَ الصِّلَةِ». صله رحم برای همیشه است، اینکه حضرت می‌فرماید: «وَفِّقْنَا فِيهِ» یعنی در ماه رمضان باید آن را بررسی کنیم، اصلاح کنیم، ارتقایش دهیم؛ وگرنه صله رحم که کار همه‌ی سال است.

در این فراز بر صله رحم تأکید خاص می‌شود که شامل زیارت و رسیدگی و گره‌گشایی می‌شود. بعد هم حضرت راجع‌به همسایه‌ها تأکید می‌کنند و می‌فرمایند: «وَ أَنْ نَتَعَاهَدَ جِيرَانَنَا بِالْإِفْضَالِ وَ الْعَطِيَّةِ». با دست پر برویم سراغ همسایه‌هایمان؛ هدیه و عطیه ببریم.

«وَ أَنْ نُخَلِّصَ أَمْوَالَنَا مِنَ التَّبِعَاتِ» تأکید ویژه‌ای حضرت اینجا راجع‌به پاکسازی اموال دارند. «وَ أَنْ نُطَهِّرَهَا بِإِخْرَاجِ الزَّكَوَاتِ» اگر زکات، خمس، حقوق مالی در اموال ما هست، ماه مبارک رمضان اینها را پرداخت و اموال خود را طاهر کنیم. تا شب قدر نشده، هرچه سریع‌تر این برنامه را انجام دهیم.

دو برنامه‌ی مهم و پیش‌برنده در ماه رمضان

دو جمله کلیدی پایان‌بخش عرض من است. یک: «وَ أَنْ نُرَاجِعَ مَنْ هَاجَرَنَا، وَ أَنْ نُنْصِفَ مَنْ ظَلَمَنَا، وَ أَنْ نُسَالِمَ مَنْ عَادَانَا». در برنامه ماه رمضان که اعمال خود را بررسی می‌کنید، نگاه کن ببین چه کسانی با شما قهر کردند، چه کسانی به شما بدی کردند، چه کسانی به شما ظلم کردند. اینها را فهرست کن برای اینکه باید همه را وصل کنی، همه را آشتی کنی. روابط با آنها را مرتب و شسته و رفته کنی. شاید بگویید آنها رابطه‌شان را با شما قطع کرده‌اند، باشد؛ مگر نمی‌خواهی اهل ماه رمضان شوی؟ اگر می‌خواهی اهل ماه رمضان شوی، تو هستی که باید در ماه رمضان پیش‌قدم شوی و همه‌ی اینها را حل و فصل کنی. البته یک استثنا دارد: «حَاشَى مَنْ عُودِيَ فِيكَ وَ لَكَ، فَإِنَّهُ الْعَدُوُّ الَّذِي لَا نُوَالِيهِ، وَ الْحِزْبُ الَّذِي لَا نُصَافِيهِ». غیر از کسانی که دشمنی ما با آنها به خاطر خدای متعال است؛ از صهیونیست‌ها و استکبار جهانی بگیر تا عناصر ظالم و ستمگر و کثیفشان. آنها سر جای خودشان. اتفاقاً دشمنی‌های ما با دشمنان خدا در ماه مبارک رمضان باید به‌روزرسانی شود. ببینیم من در اوج دشمنی و نفرت نسبت به دشمنان خدا هستم یا نیستم؟ آیا در بخش تبری آسیب دیده‌ام؟

امروز به کتاب شریف اقبال الاعمال سیدابن طاووس مراجعه‌ای داشتم که یکی از مصادر کتاب مفاتیح است. ایشان عالِم بسیار بزرگی است. برای همه‌ی روزها دعای مفصلی دارد. مرحوم محدث قمی نیز در مفاتیح برای هر روز دعا آورده، منتها یک‌خطی و مختصر است. مفصلش آنجا است. آن وقت برای روز سیزدهم دعای مفصلی از امام سجاد ^{(علیه‌السلام)} نقل شده که همه‌اش علیه دشمنان خدا است. اصلاً باب دشمن‌شناسی است. حضرت، حساب دشمنان خدا را در مقام دعا و نفرین و موضع‌گیری رسیده‌اند. دیدنی است. بگذریم.

مطلب دیگر اینکه به طور کلی و قاعده عام در ماه مبارک رمضان آن چیزی که خیلی پیش‌برنده است، دست گشاده است. حال‌تان، حال سخاوت و جود و گره‌گشایی و کارگشایی باشد.

این‌ موارد قواعدی برای بهره‌مندی از ماه مبارک رمضان است. ما بیشتر سال‌ها تکرارش می‌کنیم و این بحث‌ها جزو بحث‌های مکرر است؛ ولی هرچه تکرار می‌شود، باز می‌بینید که کم است.

خداوندا، ملت ما، کشور ما، نظام ما، رهبر ما، همه‌ی دوستان امیرالمؤمنین ^{(علیه‌السلام)} در سراسر عالم را در سایه‌سار عنایات ولی الله الاعظم حفظ کن. برکات مادی و معنوی خودت را در این ایام نازل بفرما. شر این ویروس منحوس را از سر امت اسلامی و جامعه اسلامی کم بفرما. به حق محمد و آل محمد، موانع ظهور مرتفع بفرما. قلب مقدس ولی‌ات را از ما راضی و ما را از دعاهای آن حضرت بهره‌مند بفرما. ارواح مطهر شهدا و امام راحل عظیم‌الشأن را از ما راضی بفرما.