اربعین، روزی متفاوت

خوش‌وقتیم که عزیزان را بعد از یک سیر و سلوک حسینی زیارت می‌کنیم، با پشت سر گذاشتن ماه محرّم و بخشی از ماه صفر، که فرصت‌های ارتباط معنوی، قلبی، فکر، آرمانی و عرفانی با حضرت سیّدالشّهدا (عَلَیهِ الصَّلَاةُ وَ السَّلَام) بوده است، امیدوارم در استمرار ماه صفرُ الْخِیر هم دوستان موفّق شوند بیش از گذشته بهره‌های خود را افزایش دهند و ان‌شاءالله از برکات این ماه در ارتباط سازنده، ممتاز و بی‌نظیر، بهره‌ی وافر داشته باشند.

اربعین و ایّام دهه‌ی پایانی ماه صفر را در پیش رو داریم. اربعین به عنوان یک روز متفاوت که همایش جهانی شیعه در عتبات برگزار می‌شود، در سال‌های اخیر به عنوان یک روز بسیار بزرگ، تأثیرگذار و انرژی‌بخش شناخته می‌شود. امیدواریم خداوند تبارک و تعالی توفیق دهد امسال باشکوه‌تر از سال‌های قبل این برنامه‌ی عظیم و فوق‌العاده جذّاب و مؤثّر به امنیّت، سلامت و عافیت برگزار شود و جامعه‌ی شیعه و جامعه‌ی جهانی دوست‌داران اهل‌بیت (سَلَامُ الله عَلَیهِم اَجْمَعِین)، بلکه‌ی همه‌ی مسلمان‌ها و بشریّت از برکت این زیارت فوق‌العاده مهم و حسّاس بهره‌مند شوند. دوستان ما مثل سال گذشته برگزاری یک برنامه‌ی اتّحادیه‌ای را تجربه کردند و اینک ما هم در این برنامه سهمی داشته باشیم.

توصیه‌ها به مسئولان استان‌ها بود تا در درجه‌ی اوّل، کادر اصلی بروند و از فیوضات این اجتماع عظیم بهره‌مند شوند؛ خوشحالیم که بِحَمْدِالله در این کار بزرگ اتّحادیه نماینده دارد و حضور پیدا می‌کند.

یک تشکّر ویژه

در برنامه‌ی محرّم، امسال دوستان ما تحرّک بیشتری در بحث تبلیغ دانش‌آموزی داشتند. لازم است از مرکز قم و دفتر مرکزی تشکّر کنم. گزارش‌هایی که به من رسید، حکایت از یک کار خیلی خوب، باطراوت و بانشاط داشت. بعضی از شما که در این فاصله خدمتتان رسیدیم، گزارش‌های خوبی از حضور مؤثّر و سازنده‌ی مبلّغین داشتید. امیدوارم  این کار مسیر رو به تکامل خود را طی کند. ما مدّتی در این بخش بنا به مصالح کلان ـ به تعبیر خودمان و دانش‌آموزی ـ فتیله‌ی کار را پایین کشیدیم، به امید اینکه مجموعه‌هایی که در حوزه‌ی مقدّس علمیه مسئول هستند، این چراغ را روشن‌تر از ما نگه خواهند داشت. ولی متوجّه شدیم متأسّفانه سرمایه‌ی ارزشمندی هم که در این بخش برای مجموعه‌ی ما فراهم شده بود، در حال از دست رفتن است و از طرفی نیاز به استفاده‌ از مبلّغان خوش‌فکر، جوان، نزدیک به آفاق فکری، ذهنی و عاطفی دانش‌آموزان، هر روز بیشتر می‌شود که بدون شک برای تشکیلات ما یک فرصت فوق‌العاده مهم است. در این بخش با توجّه به فاصله‌ و تأخیری که به وجود آمده بود، مشکلات و کاستی‌هایی بروز کرده بود.

امسال برای اوّلین بار دوستان گفتند ما پاسخگوی همه‌ی درخواست‌ها نیستیم و آمادگی نداریم برای اینکه به درخواست همه‌ی دوستان پاسخ گوییم؛ بنابراین باید کمیّت و کیفیّت را هم‌زمان تقویت کنیم و ان‌شاءالله از فرصت ممتازی که به برکت مرکز آینده‌سازان قم از آن بهره‌مند هستیم، مجموعه‌‌ی ما بهترین استفاده را کند. باخبر باشید که این کار مثل قبل خیلی جدّی و با قوّت دنبال می‌شود. از همّتی که جناب آقای علامتی عزیزمان در این کار به خرج دادند و دوستان دفتر مرکزی، صمیمانه در حضور دوستان تشکّر می‌کنم.

در این فاصله، شورای محترم مرکزی در ارتباط با جمع‌بندی فعّالیّت‌های دوساله‌ی حوزه‌ی اجرایی، جلسه داشت و دوستان گزارش مفصّلی را در آنجا ارائه کردند و در نهایت پیشنهاد شورای محترم مرکزی این بود که برادر عزیزمان جناب آقای علامتی، همچنان سکّا‌ن‌دار اجرایی تشکیلات باشند. به نظرم یک جمع‌بندی درست، خوب و به‌موقعی بود که از تلاش‌ها و مجاهدت‌های جناب ایشان حکایت دارد و دوستان ما در حوزه‌ی اجرایی، معاونین و کادر مرکزی و همه‌ی شما، تشخیص درستی دادیم برای اینکه ان‌شاءالله کارها در ادامه دچار وقفه‌ نشود. ما هم از این انتخاب دوستان خوش‌وقت و خوشحال شدیم و به مبارک بادش، فرصت غنیمت شمرده شد و ان‌شاءالله یک حکم تکمیلی خدمت ایشان برای بعضی از تأکیدها برای دوره‌ی پیش رو، تقدیم می‌شود.

برای ایشان، دوستانشان در دفتر مرکزی و آحاد شما عزیزان که هرکدام دبیرکلّ اتّحادیه در استان‌هایتان هستید، آرزوی توفق می‌کنم و بِحَمْدِالله منشأ کارهایی هستید که خبرهای آن به ما می‌رسد. سعی شود در این مقطع بهتر از گذشته اقدام شود. آنچه در حکم جناب آقای علامتی تأکید شده، برای همه‌ی شما است تا به این نکته‌ها فکر کنید. ما در یک حرکت جمعی متّحد و سازمان‌یافته می‌توانیم به بسیاری از این هدف‌ها برسیم. دوستان ما در استان‌ها به لطف خدای متعال جایگاه‌های بسیار مهم و کلیدی در تشکیلات ما دارند. میدان فَراخ است؛ لذا اگر بتوانند هوشمندانه و خوب از ظرفیّت‌ها استفاده کنند، واقعاً باعث خوشحالی است.

خبرهایی خوب از فعّالیّت‌های دوستان

آقای علامتی و ستاد مرکزی ما، در ارتباطات بین دستگاهی و در استفاده‌ی از ظرفیّت‌ها، یک میدان بسیار فراخ و گسترده برای همه فراهم آورده‌اند که می‌توانند و باید از این فرصت به خوبی استفاده کنند. شما، با ابتکار، فهم درست، تصمیم‌های به موقع و مدیریّت جِهادی، با مدیریّت اخلاقی، معنوی و تربیتی، می‌توانید کارهای بزرگی را سامان دهید که البتّه خیلی از شما تاکنون انجام داده‌اید. دیشب آخرین حلقه‌اش گزارشی را از یکی از دوستان دریافت کردم. حقیقتاً خوشحال شدم، باخبر بودم، منتها آنچه که ارائه شد، از اتّفاقات بسیار مبارکی خبر می‌داد که دوستان ما پیگیری کردند و به ثمر رساندند. خوش‌فکری، ابتکار و نوآوری در فعّالیّت‌های دوستان مشاهده می‌شود. منتها نمی‌دانم شما در جلسات مشترکتان این تجربیّات را مبادله می‌کنید یا نه؟! واقعاً دوستانی که صاحب فکر، ابتکار و طرّاحی‌های نو و تازه هستند، در جلسات مرکزی که همه‌ی شما تشریف دارید، حضور متفاوتی داشته باشند و جمع‌بندی‌های خود را ارائه کنند. من واقعاً خوشحال شدم، یعنی دیشب تا به حالا سرشار از شادمانی هستم، به خاطر آنچه از کارهای بسیار خوب و همراه با خلّاقیّت و ابتکار شنیدم. باخبر بودم، منتها نه در این حد.

اخیراً در یک سفر استانی خدمت آقای اساسی رسیدیم و صحنه‌های خیلی خوب و خوشحال‌کننده‌ای را مشاهده کردیم. به هر حال برای همه‌تان آرزوی توفیق می‌کنیم.

ضرورت جدّیّت در کارها، بدون هیچ‌گونه توقعی

هر کدام از شما با جدّیّت، طرح، برنامه، هوشمندانه، صمیمانه، هماهنگی، ابتکار و اشراف به منابع استان خود ـ با حفظ استقلال تشکیلات ـ در بهره‌برداری از فرصت‌های موجود فرصت را از دست ندهید. با این چیزها یک مسئول استان ما می‌تواند تمام استان را در خدمت انجمن‌های اسلامی و آرمان‌های اتّحادیه قرار دهد. واقعاً می‌توانید؛ منتها این کار یک مقدار همّت بیشتر می‌خواهد. این عرصه، عرصه‌ی انجام تکلیف و فرصت برای سبقت است؛ پس: «فَاسْتَبِقُوا الْخَیْرَات؛[1] پس در كارهاى نيك بر يكديگر پيشى گيريد». استباق با سرعت تفاوت دارد. علاوه بر «سَارِعُوا» که باید در کار خیر و فعّالیّت‌هایتان سرعت داشته باشید، «فَاسْتَبِقُوا»، باید از یکدیگر سبقت بگیرید. به تعبیر خودمان رقابت سالم داشته باشید که مبتنی بر رفاقت و اخوّت است. ما توقّع داریم دوستان میدان را چنین میدانی بدانند. شما بِحَمْدِالله مجموعه‌ی جوان، بانشاط و سرزنده‌ای هستید. از نیروی جوانی خود برای پیشبرد آرمان‌های بزرگ در این روزگار حسّاس و در این وضعیت خطیر به خوبی استفاده کنید و یک دوره‌ی مدیریّتی موفّق را در زندگی خودتان ثبت کنید. من از بعضی از دوستان که بی‌حال و کم‌تحرّک هستند، خیلی تعجّب می‌کنم و با خود می‌گویم: خدایا، آخر چرا از این فرصت ممتاز، به نفع آرمان‌ها و اهداف مقدّسی که داریم، آن‌گونه که باید و شاید استفاده نمی‌کنند.

دوستان ما باید رشد محسوسی داشته باشند؛ یعنی اگر مسئولیّتی داشتند، بعد از مدتّی، واقعاً احساس کنند که از نظر اخلاقی، معنوی، سلوکی و مدیریّتی، پیشرفت کرده‌اند. یادآوری می‌کنم به خودم و همه‌ی شما دوستان عزیز که بدانید این میدان، میدان بسیار بزرگ و حسّاسی است و شما نیاز به قدرشناسی ندارید. البتّه خیلی‌ها وظیفه دارند که از شما و از خدمات و تلاش‌های شما قدرشناسی کنند. در نهج البلاغه آمده است: «فَلَا يُزَهِّدَنَّكَ فِى الْمَعْرُوفِ مَنْ لَا يَشْكُرُهُ لَكَ؛[2] ناسپاسى مردم تو را از كار نيكو باز ندارد». تشخیص انسان وقتی روی وظیفه و مسئولیّت و مأموریّت متمرکز می‌شود که بداند در درگاه الهی هیچ چیز گُم نمی‌شود. چنانچه دیگران نتوانستند وظیفه‌شان را انجام دهند، شما کار خود را انجام دهید و به دیگران هیچ توجهی نداشته باشید. بدانید که چیزی گم نمی‌شود؛ چون فرمودند: «وَ إِنَّا لَهُ کَاتِبُون؛[3] ما برای او (اعمالش را) ثبت می‌کنیم». دیگران می‌خواهند متوجّه شوند، می‌خواهند متوجّه نشوند. برای همه‌تان از خدای متعال توفیق می‌طلبم.

امروز همان‌طور که باخبر هستید یک چشم گریه و یک چشم خنده است؛ یعنی بعض از اخبار و روایات حکایت از این دارد که امروز شهادت امام مجتبی (عَلَیهِ الصَّلَاةُ وَ السَّلَام) است و روایات قوی از بعضی از مشایخ و بزرگان ما، امروز را روز شهادت حضرت می‌دانند و در سیره هم بوده است که برنامه‌های عرض ارادت و توسّل به آن حضرت را در روز هفتم برگزار می‌کردند.

از طرفی هم روایات مربوط به ولادت باسعادت امام کاظم (عَلَیهِ الصَّلَاةُ وَ السَّلَام) است. ما از همان جهت تسلیت و از این جهت تبریک عرض می‌کنیم. ان‌شاءالله که از عنایات کریم اهل‌بیت، امام مجتبی (عَلَیهِ الصَّلَاةُ وَ السَّلَام)، همه‌ی ما بهره‌مند باشیم. از بزرگواری و آقایی آن حضرت و همچنین از پشتیبانی حضرت بابُ الحوائج، حضرت موسی بن جعفر (عَلَیهِمَ السَّلَام) ان‌شاءالله نصیب داشته باشیم و بتوانیم وظایف و مسئولیّت‌های خود را بهتر از پیش انجام بدهیم.

اهمیّت همکاری دانشگاه شریف با اتّحادیه

من خوشحالم که اجلاس این نوبت را در جایی متفاوت و به صورت تخصّصی و در دانشگاه برگزار می‌کنند. حُسن سلیقه به خرج دادند و بِحَمْدِالله این جلسه را در دانشگاه صنعتی شریف برگزار کردند که شریف دانشگاه‌ها است و هم در خیل دانشگاه‌های کشور و هم در میان دانشگاه‌های جهان، صاحب رتبه و شناخته شده است. از همه‌ی جهات، از جهت علمی، نوآوری‌های علمی و هم از جهت اخلاقی، انقلابی، الهی، دانشگاه ممتاز و دوست‌داشتنی است و مقامش همیشه به شرافت برده می‌شود. خدا رحمت کند مرحوم شریف واقفی که دانشگاه را به اسم ایشان نام‌گذاری کرده‌اند.

در هر صورت من هم به سهم خودم خوشحالم و از آقای دکتر فتوحی، رئیس محترم دانشگاه تشکّر می‌کنم که بِحَمْدِالله از این ارتباط مبارک بین حوزه‌ی دانش‌آموزی ما حمایت می‌کنند که ظاهراً به تفاهم‌‌نامه‌ای هم رسیده است. دوستان، برای ادامه‌ی همکاری‌ها به نقشه‌ای دست پیدا کردند. من اوّل صبح خدمت ایشان رسیدم و برادر بسیار عزیزم، جناب آقای دکتر اسدی که در جلسه هم حضور دارند، برای این کار انتخاب شدند. ایشان خیلی بانشاط و خوش‌فکر هستند. به فال نیک می‌گیریم.

من دیدم ایشان با علاقه‌ی خاصّی کار امروز را دنبال می‌کنند. علّتش تعلّق ویژه‌ی تشکیلاتی است که به لطف خدای متعال دارند. برای ایشان آرزوی توفیق می‌کنیم.

ان شاءالله این کار به تدریج به یک رویه جلساتی تبدیل شود و با موضوعات مهم و اساسی گره بخورد و جنبه‌ی تخصَصی پیدا کند. در این صورت علاوه بر هماهنگی تشکیلاتی و فعَالیَت‌های جهادی، دوستان ما با مسائل بسیار اساسی آشنا می‌شوند و به یک بهره‌ی جمعی ذیل موضوعات اساسی دست پیدا می‌کنند. این نکته برای ما بسیار مهم است. از ابتکار آقای علامتی در این مسئله صمیمانه تشکّر می‌کنم. ان‌شاءالله همین روش را ادامه دهید که رویکرد خیلی خوبی است. ان‌شاءالله حظّ علمی و بهره‌ی معرفتی داشته باشند و بتوانند در کارشان و در ادامه‌ی برنامه‌هایشان، به لطف خدای متعال، مفید و مؤثّر باشند.

دنیایی گسترده‌تر از دنیای حقیقی

دوستان موضوع این جلسه را بحث درباره‌ی فضای مجازی قرار دادند؛ با ملاحظه‌ی اینکه خطّ تماس و همکاری ویژه‌شان با دانشگاه صنعتی شریف روی همین موضوع است. بعضی از موارد را در همین جلسه‌ی کوتاه صبح گزارش می‌دادند. نکته‌های جالبی بود که ان‌شاءالله با همّت همه‌ی دوستان به نتایج خوبی دست پیدا خواهند کرد. در بین شما بعضی از رفقا در این عرصه موفّق، پیشتاز و صاحب‌نظر هستید که این خیلی مهم است. ان‌شاءالله دوستان بتوانند یک همکاری جدّی را در این بخش سامان دهند و به فضل الهی به نتایج خوب هم برسند.

با این ملاحظه، با اجازه‌تان چند جمله‌ای درباره‌ی بحث تخصّصی این اجلاس عرض می‌کنم؛ ان‌شاءالله که مفید باشد. دوستان برنامه‌های خوبی پیش‌بینی کرده‌اند. هم از میهمانان در سطوح ملّی، مثل آقای دکتر رضایی دعوت شده است و هم از دانشگاه شخصیّت‌های ارجمندی خواهند آمد. توقّع از شما هم حضور بانشاط، باکیفیّت و جدّی در بحث‌ها و پیگیری مطالب است که ان‌شاءالله گزارش‌هایش را بعداً دریافت می‌کنم؛ چون خودم توفیق ادامه‌ی حضور ندارم. از جمله جلساتی بود که من دوست می‌داشتم تا آخرش کنار شما می‌نشستم و از آحاد شما استفاده می‌کردم؛ ولی متأسفانه توفیق ندارم. ان‌شاءالله دوستان زحمت بکشند، بحث‌ها را به من برسانند تا ما هم فیض ببریم و بهره‌مند شویم.

در بحث مجازی با یک عرصه‌ی تازه، تأثیرگذار و پیچیده‌ای روبه‌رو هستیم. تقریباً در سال 1960 بود که اینترنت به میدان آمد. سال‌های زیادی نگذشته است؛ ولی در این سال‌های کوتاه ـ مخصوصاً سال‌های اخیر ـ تقریباً همه‌ی عرصه‌های زندگی بشر را تحت تأثیر قرار داده است. درست است عرصه‌ی مجازی است، ولی یک واقعیّت بسیار بزرگ است که ما در برابرش قرار گرفته‌ایم و اهمیّت بسیار زیادی دارد. در کنار دنیای واقعی، جای بزرگ‌تری برای خودش فراهم کرده است. به علت اقتضائات این عرصه، یک پهنای وسیع و عجیبی را در این حوزه مشاهده می‌کنید.

آنهایی که ساده‌انگار هستند، عرصه‌ی مجازی را یک رسانه‌ تازه‌ می‌دانند. رسانه معنای فراخ و وسیعی دارد، امّا واقعیّت فراتر از اینها است. ما با یک پدیده‌ی مداخله‌گرِ فعّال در همه‌ی امور زندگی روبه‌رو هستیم. هر روز که از عمرش می‌گذرد، بر تأثیر و نفوذش افزوده می‌شود. طبیعی است نمودهای جذّاب، پرمنعفت و پرسودی به انسان منفعت‌طلب نشان می‌دهد و هم‌زمان فرهنگ جدیدی منتقل می‌کند و سبک زندگی جدیدی را پیش روی بشریّت قرار می‌دهد. فراتر از اینها، ما با پدیده‌ای مواجهه هستیم که منطقه‌ای را در انسان و جامعه‌ی انسانی تحت تأثیر قرار می‌دهد و به یک پدیده‌ی ارزش‌ساز تبدیل شده است که تولید ارزش می‌کند. امروزه از تعبیر گفتمان استفاده می‌شود که می‌تواند یک پدیده‌ی گفتمان‌ساز را خوب منتقل کند. ما در همه‌ی بخش‌ها با تازه‌ها مواجه هستیم. مباحث فلسفی و بحث‌های مربوط به هستی‌شناسی در دنیای مجازی و محیط سایبر کاملاً مورد توجّه است که مصادیق متنوع و فراوانی دارد. بحث‌های حوزه‌ی انسان‌شناسی، سیر و سلوک و امثال اینها نیز خیلی جالب است. در همه‌ی این بخش‌ها تازه‌ها داریم. برای مثال من در حوزه‌ی سلوکی نگاه می‌کردم، می‌دیدم در بحث اِشراف، خلوت و مرزهای تقوایی تحت تأثیر این جریان جدید قرار می‌گیرد و در همه‌ی زمینه‌ها باید حرف‌های متناسب با این وضعیت و استخراج‌های جدیدی داشته باشیم.

بازتعریف مفاهیم انسانی و اسلامی در دنیای مجازی

مقوله‌ی زمان را ملاحظه می‌فرمایید که چه به سرش آمده است! در این فاصله عرض زمان ببینید چقدر عریض شده است، از رهگذر دنیای مجازی، دیگر کسی به طول زمان فکر نمی‌کند. باید مباحثی را که ذیل موضوع زمان داریم ـ که جزء مهم‌ترین و حیاتی‌ترین بحث‌های زندگی همه‌ی ما محسوب می‌شود ـ متناسب با فضای مجازی، بازبینی کنیم و باید در این روزگار تعریف جدیدی از عمر شود. اصلاً عمر یک تعریف جدیدی پیدا کرده است.

مسئله‌ی سرعت، عمق این قضیه است. ما در محور اخلاق و تربیت چه داستان‌های جدید و تازه‌ای داریم. ذیل هر کدام از اینها عالمی درست شده که در این عالم، مباحث اخلاقی مورد توجّه دانشمندان هوشیاری است که متوجّه مبحث اخلاقی و ارزشی در زندگی انسان‌ها هستند. باید در این بخش ارزش‌ها و ضدارزش‌ها مورد توجه قرار گیرد. به طور مثال وقتی من به مسئله‌ی توحید گفتمان مسلّط، جریان‌سازی فکر می‌کردم، یاد این آیه‌ی کریمه می‌افتادم: «قُلْ لَا یَسْتَوِی الْخَبِیثُ وَالطَّیِّبُ وَلَوْ أَعْجَبَکَ کَثْرَةُ الْْخَبِیثِ؛[4] بگو: پليد و پاك يكسان نيستند، هر چند كثرت پليد [ها] تو را به شگفت آوَرَد». ناگهان یک سیلاب ویرانگری جریان پیدا می‌کند که خودش را کاملاً مفید و در دسته‌بندی‌های خیلی بَزَک کرده و کذّاب نشان می‌دهد. به همین علت عرض کردم که باید مرزهای تقوا را دوباره تعریف کنیم. عرصه‌هایی که فضای مجازی در دسترس بشر قرار می‌دهد، نافرمانی‌های جدید را در پیشگاه خدای متعال به وجود می‌آورد و شیاطین در خلوت‌های انسان‌ها حضور عجیب غریبی پیدا می‌کنند. قرآن کریم می‌فرماید: «فَاتَّقُوا اللهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ؛[5] پس تا مى‏توانيد از خدا پروا بداريد». متناسب با شرایط عالم مجازی و امثال اینها، انسان باید استطاعت‌های جدیدی را در عرصه‌ی تقوا پیدا کند تا بتواند به سلامت از چنین عالمی بیرون بیاید و دامنش آلوده نشود.

در مباحث حوزه‌ی معاشرت‌ها، مناسبات، عادت‌های تازه، در محور خیال و خیال‌پردازی، دامنه‌های خیال و وهم، خودش یک بحث عریض و داستان‌های عجیب غریبی دارد که اساساً افق حوزه‌ی مجازی به این بحث خیلی نزدیک است. در خیال‌پردازی‌ها، ایجاد آمال، آرزوها، ورود در دنیایی که در آنجا شما احساس می‌کنید که خالق هستید، می‌توانید همانجا خلق و ابداع داشته باشید، اِماته داشته باشید. فضا اینتراَکتیو است و شخص هم کاملاً در ساخت و پرداخت محیط مؤثّر؛ لذا مقداری احساس خدایی می‌کند و به خیلی از آرزوهای انجام‌نشدنی را که هیچ وقت در عالم واقع نمی‌تواند به آنها دسترسی پیدا کند، دست می‌یابد و با آنها زندگی می‌کند. این می‌دانید به معنای چیست؟ چه صحنه‌های تازه‌ای را در ارتباط با حوزه‌های ارزشی، اخلاقی، سلوکی و تربیتی پیش روی شخص قرار می‌دهد؟ طوری فضا برای شخص طرّاحی می‌شود که در اوج اسارت احساس می‌کند آزاد است؛ درحالی‌که به واسطه زنجیرهاى گناه زمین‏گیر شده است. از تمام اطراف، غل و زنجیرها به او بسته شده است. جالب است که این انسان احساس اسارت ندارد و احساس می‌کند در کمال آزادی است. اینها از ویژگی‌های دنیای مجازی است.

مباحث مربوط به «حَقُّ النّاس»، حریم خصوصی و مسئله‌ی حیا و عفّت در عوالم جدید، تعریف‌های خاصّ خودش را دارد. واژه‌ی حیا جزء کلیدی‌ترین واژه‌های اخلاقی ما است. در روایات آمده است که اگر حیا از یک در رفت، پشت سرش ایمان می‌رود. شما مباحث مرتبط با حیا و عفّت و سپس بحث‌های مرتبط با بی‌پروایی‌ها و مرزشکنی‌ها را در عالم مجازی ببینید، چه خبر است؟!!!! البتّه فضای مکمّل دیگری نیز داریم؛ منتها عرصه‌ی مجازی جاذبه‌های خاصّ خودش را در این بخش‌ها دارد. تعلّقات تازه و دنیای مجازی تعریف جدیدی از دنیا است. باید درباره‌اش با همه‌ی این ویژگی‌ها فکر کرد و از نگاه سطحی و تک‌بُعدی به آن پرهیز کرد.

مثلاً از منظر فقه و حقوق، مسائل فقهی جدید و حقوقی تازه در این عالم داریم که بی‌سابقه بوده است. همه حرف‌ها تازه است و اجتهاد تازه‌ای می‌خواهد. خوشبختانه بحث‌هایی در این زمینه شروع شده است. تأثیری که این عالم بر مباحث، معاملات، داد و ستدهای اقتصادی و تعریف جدیدی از مقوله‌ی اقتصاد دارد، قابل مقایسه با بحث بِیع، شِراع و خرید و فروش قدیم نیست. در مباحث مرتبط با علم، ببینید دنیای مجازی چه سرعتی به پیشرفت علم داده است! به اشتراک گذاشتن تجارب بشری در همه‌ی عالم، دستاورد بزرگ فضای مجازی است. این یعنی ورود در یک دنیای جدید از دانش که از رهگذر همین عالم اتّفاق می‌افتد.

در حوزه‌ی اوقات فراغت، سرگرمی‌ها و تولید اشتغالات ذهنی و فکری، به بطالت گذراندن و هدر دادن عمر و فرصت غوغایی است. تعریف جدیدی در بحث‌های مرتبط با اوقات فراغت و entertainment داریم که بخشی‌اش ماجرای بازی‌های مرتبط با این عرصه است. به وسیله‌ی تجهیزات جدید و ظریفیّت‌هایی که در موبایل و تبلت است، افراد کاملاً به شبکه متّصل می‌شوند و بعد هم ارتباط‌هایی در بخش‌های خاصّ مربوط به سرگرمی‌ها شکل می‌گیرد.

بحث‌های حوزه‌ی امنیّت در دنیای مجازی، تعریف‌ها، مرزها و آفاق تازه‌ای پیدا می‌کند. در هر جا  بحث حوزه‌ی مجازی مطرح است، در کنارش بحث امنیّت، امنیّت شبکه، security و امثال اینها مطرح است. دیگر کسی نمی‌تواند به این مسئله بی‌توجّه باشد.

عالَمی که دنیای مجازی پیش روی سیاستمداران قرار داده است ـ چه تهدیداتش و چه فرصت‌هایش ـ افق جدیدی در مباحث مربوط به سیاست، سیاست‌مداری، اداره‌ی جامعه و حضور در فرآیندهای سیاسی به وجود آورده است.

در جامعه‌شناسی پدیده‌های تازه‌ی خانواده‌های سایبری و جامعه‌ی سایبری و ازدواج سایبری، مورد بحث قرار می‌گیرد.

تأثیرات مخرّب فضای مجازی بر انسان‌

بیشتر متفکّران عرصه‌ی روانشناسی ذهنشان درگیر مباحث حوزه‌ی مجازی است؛ به خاطر آثار نوپدیدی که این عرصه در سلامت روان دارد که البتّه منعکس به سلامت جسمی هم می‌شود. ظاهراً ما هرچه در این بخش بیشتر پیش می‌رویم، ارتباط انسان و طبیعت و واقعیّت‌های عینی کاهش پیدا می‌کند. یک نوع تنبلی در این بخش‌ها پیش می‌آید که سلامت جسمی انسان‌ها را به مخاطره می‌اندازد. به ضمیمه‌ی اینکه از نظر روانی حوصله‌ی آدم‌ها را بسیار کاهش می‌دهد. دنیای مجازی حوصله را کم می‌کند و تنبلی می‌آورد که نتیجه‌اش بیماری‌های متنوّع جسمی و روانی خواهد شد. کسانی که در کار تربیت و اخلاق هستند، نمی‌دانند چگونه مریضی‌های روانی جدید را درمان کنند. دانشمندان مرتبط با این عالم، نگاهشان، نگاه ارزشی، غیب‌مدارانه، ناظر به ملکوت و امتداد زندگی انسان و ابدیّت نیست، اعتیاد، ولگردی و وبگردی آمده، کم‌حوصلگی، سطحی‌نگری و تحریک شدید احساسات و کاهش مدیریت هیجان‌ها و ضعف مدیریّت هیجانی و ...، عوارضی است که در این عالم تازه اتّفاق می‌افتد که باید بررسی شوند. تقریباً همه‌ی عرصه‌های زندگی بشر دست‌خوش تغییرات و این نِمود تازه است.

ما با چنین پدیده‌ای روبه‌رو هستیم. بعضی‌ها خیلی ساده‌اند؛ عرصه‌ی فناوری اطلاعات، دنیای مجازی و دنیای اطّلاعات، یک مداخله‌گر فعّال در همه‌ی امور زندگی واقعی است. چه بخواهیم و چه نخواهیم کار خودش را می‌کند. هر روز بزرگ‌تر می‌شود و سرعت تغییراتش هم خیلی زیاد است.

در دهه‌ی اخیر، وقتی که سیاست‌های حوزه‌ی مجازی ابلاغ شد، تا این اواخر که شورای عالی مجازی کارش را شروع کرد، در همین فاصله اتّفاقات خیلی تازه‌ای افتاد. آن زمان بحث شبکه‌های اجتماعی مطرح نبود، امّا اکنون جزء بحث‌های بسیار جدّی و جذّاب دنیای مجازی با همه‌ی محاسن و معایبش است. آن‌وقت که ما این حرف‌ها را می‌زدیم، از فیس بوک، وی چت، واتساپ و وایبر صحبتی نبود. اینها برای همین چند سال جدید است؛ باید دید در آینده با چه چیزهایی رو‌به‌رو هستیم. بنابراین بدترین وضعیّت برای مجموعه‌ای که دارای آرمان‌ها و ارزش‌های بزرگ است، این است که در ارتباط با این پدیده‌ی نو و فعّال و مؤثّر، منفعل باشد. این دنیا جاذبه‌اش خیلی زیاد است. اگر شما عنصر فعّال نباشید و در مدار خود قرار نگیرید، بلعیده خواهید شد؛ مثل خورشید که اگر زمین ما در مدار خودش مستقر نشود، قورتش می‌دهد. تو در این زمان باید در مدار خودت باشی و هویّت خودت را متناسب با شرایط جدید بازآفرینی کنی تا بلعیده نشوی و بتوانی از ظرفیّت‌ها و فرصت‌های تازه استفاده کنی.

پرهیز از ساده‌اندیشی درباره‌ی فضای مجازی

پس یک غفلت این است که ما دنیای مجازی را در حدّ یک رسانه تنزّل دهیم.

غفلت دیگر این است که کسی خیال کند که پشت صحنه‌ی این جریان اوضاع خوب است و خطری ما را تهدید نمی‌کند. واضح است که پشت صحنه‌ی این ماجرا خطری نهفته است. به تعبیر زیبای حضرت آقا، یا دشمنان ما فعّال هستند یا بیگانه که یکی جنبه‌ی خَصم دارد، دیگری هم اگرچه خَصم ما نیست، ولی به منافع ما فکر نمی‌کند. بنابراین این را هم باید ملاحظه کنیم که این عرصه فرهنگ خاصّ خودش را می‌آورد، مدل زیست خودش را پیشنهاد می‌دهد، برای خودش، نظام ارزشی دارد، بی‌تفاوت نیست، فرهنگ متناسب با مدل زیست خودش را ارائه می‌کند.

به هر تقدیر وضعیّت ما در ارتباط با دنیا مجازی و شرایط نو، وضعیّت خوبی نیست و یک عرصه‌ی مملو و اشباع‌شده‌ از فرصت‌ها و تهدیدها است. تأخیر در فهم مسئله، شناخت جوانب مسئله و پشت صحنه‌ی کار را داریم. نقشه‌ا‌ی جامع برای مواجهه که ذیلش همه‌ی ابعاد مسئله تنقیح و تحریر شده باشد، در دست ما نیست. من صبح به آقای دکتر فتوحی می‌گفتم: مدیران مدارس ما که مراکز اصلی تعلیم و تربیت ما هستند، دستشان خالی است؛ چون نقشه‌ی روشنی در مواجهه با شرایط جدید، از رهگذر تربیت و فرآیندهای تربیتی و مناسباتی که در این بخش باید باشد، ندارند.

یک مقدار کم‌کاری و تنبلی داریم. مجموعه‌های ما علاقه دارند هر کسی کار خودش را بکند؛ لذا یک مقدار ناهماهنگی‌ هم در این قسمت‌ها وجود دارد که کار ما را در این بخش سخت می‌کند. باید با سرعت بیشتری حرکت کنیم. الان که ضرر و تهدید این عالم جدید برای ما بیشتر از منافع و فرصت‌هایش شده است، به خاطر همین موضع خاصّی است که ما در آن قرار داریم. باید بتوانیم این وضعیّت خودمان را کاملاً متفاوت کنیم و تغییر دهیم و یک مواجهه‌ی مبتکرانه، مجاهدانه، فعّال و خردمندنانه با این عرصه داشته باشیم. هر کسی باید در این بخش وظیفة خودش را انجام دهد. خوشبختانه نظام در این بخش تدبیر کرده است. رهبریِ خردمند، هوشیار و دیده‌بان بیدار انقلاب اسلامی، نعمت بزرگی است که بِحَمْدِالله از آن بهره‌مند هستیم. ای کاش به رهنمودهای ایشان عمل می‌شد. کاش به وقتش آنچه را که ایشان در این بخش‌ها ارائه فرمودند، مدّنظر قرار می‌گرفت و مسئولان حوزه‌ها و دستگاه‌های مختلف، به صورت متّحد وارد این عرصه‌ می‌شدند. به تعبیر ایشان ورود به این عرصه یک جهاد عظیم است.

این فضا اقتضائات و شرایط ویژه‌ی خودش را دارد؛ یعنی آینده‌پژوهی و نگاه به آینده می‌خواهد تا شما به آینده‌سازی در این بخش برسید، حضورتان یک حضور سازنده و فعّال نسبت به شرایط پیش رو باشد و بتواند شما را از اِنفعال خارج کند. در هر صورت، کمی تا قسمتی به این سیاست‌ها و رهنمودها عمل شده است؛ ولی تدابیر، اکنون تدابیر بسیار جامعی است. در بخش سیاست‌گذاری، شورای عالی مجازی و مرکز ملّی مجازی تأسیس شده است، با فرض اینکه بتوانند تقسیم کار ملّی کنند. راهبرد از سازندگی تا دفاع و از دفاع تا هجوم در دستور کار قرار گرفته است. ان‌شاءالله مسئولان بتوانند در این بخش ورود جدّی داشته باشند که در اقدامات فوری خسارت‌ها کنترل شود و تا حدّ زیادی کاهش پیدا کند و ما بتوانیم در این مدّت، به بهره‌های بیشتری مثل شبکه‌ی ملّی اطلاعات برسیم. در آینده هم آنچه که مدّنظر رهبر حکیم و عالی‌قدر ما است، این است که بتوانیم نوآوری‌های بزرگ داشته باشیم و کارهای بسیار جدّی در این بخش انجام بدهیم.

سیست‌های کلان این بخش ابلاغ شده است و سازوکارهای اوّلیه را شکل داده‌اند، ولی سرعت کافی نیست. حداقل اینکه ما مطّلع نیستیم که در این بخش با سرعت و جدّیّت کاری می‌شود یا نه؟ ولی دعا می‌کنیم که آقایان موفّق باشند. آقای انتظاری که تشریف بیاورند احتمالاً خبرهای خوبی برای ما از این بخش‌ها خواهند داد که نگرانی‌ها را مقداری کاهش می‌دهد و حکایت از این باشد که در آن بخش کارهای جدیّ‌تری ان‌شاءالله انجام می‌شود.

به هر حال چاره‌ای نیست، ما باید یک ورود حساب شده داشته باشیم و همان‌طور که عرض کردم، با نگاه کاهش آسیب‌ها و افزایش منافع که یک نگاه صیانتی است، بتوانیم منافع خودمان را با بهره‌گیری از فرصت‌های تازه تقویت کنیم. امیدواریم در آینده بتوانیم به منطقه‌ی هجوم وارد شویم و در آن عرصه فعّالیّت کنیم. آقا می‌فرمودند ـ البتّه یک اصطلاح عمومی است ـ که: بهترین دفاع هجوم است.

اهمیّت این مجاهدت را آقا فرمودند که به اندازه‌ی خود انقلاب اسلامی است. افق کار چنین افقی است. این نشان می‌دهد که چگونه باید وارد این عرصه شد.

چگونگی ورود اتحادیه به فضای مجازی

من در باب تشکیلات خودمان و ورود ما به این عرصه هم عرائض مفصّل‌تری دارم که به چند نکته‌اش بسنده می‌کنم. با اجازه‌تان اینها را فهرست‌وار عرض می‌کنم، بعضی از نکاتی را اینجا یادداشت کردم. رویکرد تشکیلاتی ما به عنوان یک مجموعه‌ی فعّال در متن دستگاه تعلیم و تربیت با خصوصیّات ویژه‌ی اتّحادیه و با مأموریّت‌ها و رسالتی که اتحادیه‌ی انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزان دارد؛ طبعاً باید ذیل همان حرکت جامع و کلان نظام و البتّه با یک سرعت بسیار بیشتر، که طبع یک تشکّل انقلابی است، باید در این عرصه یک حضور فعّال، مبتکرانه، آینده نگرانه و خردمندانه متناسب با ظرفیّت‌های شبکه‌ی ما و شرایط ویژه‌ی مخاطب ما باشد. لازم است در این بخش با سرعت اتاق فکر و کارگروه ویژه تشکیل بدهیم و منشور جامعی را که راهبردها، سیاست‌های اجرایی، اصول، راهکارها و روش‌ها در آن تدوین شده است، اتّحادیه به چنین منشور جامعی دست پیدا کند و به عنوان یک سند بالادستی، دائماً در فعّالیّت‌ها به آن مراجعه کند. ما به عنوان یک فرصت برای دستگاه تعلیم و تربیت کشور باید بتوانیم برنامه‌ی جامع خودمان را با همان کیفیّت کوتاه‌مدّت، میان‌مدّت و بلندمدّت، متناسب با ظرفیّت‌های تشکیلاتی تعریف کنیم. سهم اتّحادیه را در برنامه‌ی کلان نظام تعریف کنیم، که ما کجا ایستادیم و چه سهمی در این بخش داریم. شبکه‌ی پشتیبان ما در اتّحادیه باید مواجهه‌ی حداکثری در بهره‌برداری تشکیلاتی از فناوری‌های نوین ـ چه در بخش سخت‌افزار، چه در بخش نرم‌افزار ـ مخصوصاً در بخش نرم داشته باشند. مواجهه‌ی ما با این عرصه باید مواجهه‌ی دانش پایه و عالمانه باشد. حتماً باید در منشوری که طرّاحی می‌شود، بخش امنیّت شبکه کاملاً مدَنظر قرار گیرد و اقدامات امنیّتی شود. در تولید محتوای مجازی و دیجیتال، ما می‌توانیم فرصت‌های بسیار تازه‌ای را در این بخش داشته باشیم.

صیانت از دانش‌آموزان در فضای مجازی

در بخش شبکه‌ی دانش‌آموزی، در درجه‌ی اوّل آنچه بیشتر ذهن را دغدغه‌مند می‌کند، اقدامات صیانتی است. باید به اقتضاء سنّ دانش‌آموزی، شرایط دانش‌آموزان ما که در اَعوان دوران جوانی و نزدیک به آفاق نوجوانی و فعّالیّت‌های دوران بلوغشان هستند، مدّنظر باشد. بحث سبک زندگی جدید، باید متناسب با اقتضائات و شرایط دنیای مجازی، بخش‌های شناختی، احساسی ـ عاطفی و هم بخش‌های تحریکی ـ اجرایی و عملی بچه‌ها را پوشش دهد و صیانت کند. مسئله‌ی اصلی در این بخش برای ما مسئله‌ی صیانت است.

در این بخش باید تأکید بر حفظ و تقویت هویّت جوانی، دخترانه و پسرانه، متناسب با موقعیّت‌هایشان، هویّت دینی و انقلابی‌شان، هویّت ملّی و تقویت بنیه‌ی فکری و مخصوصاً تقویت ارتباط با خانواده، مدّنظر قرار گیرد.

ما باید سواد دیجیتال بچه‌ها را متناسب افزایش دهیم. اگر اتّحادیه می‌خواهد در این بخش کار صیانتی کند، باید سواد بچه‌ها را افزایش دهد و در کنار این اقدام، نگرش واقع‌بینانه و اعتقادی را ـ که در تربیت حماسی مبانی‌اش را تبیین کردیم ـ اینجا داشته باشیم تا صیانت اتّفاق بیفتد.

آگاهی از شگرد دشمن، مخاطرات و پرتگاه‌ها، آگاه‌سازی بچه‌ها در این بخش و مهارت مواجهه با دنیای مجازی با سپرهای حفاظتی و دیوارهای حفاظتی جدّی، در این بخش باید هم از نظر فنّی و هم از جهت اخلاقی و معنوی مدّنظر قرار بگیرد.

در کنارش تقویت زندگی با طبیعت، زندگی با خانواده و زندگی با جامعه، چیزهایی است که باید مدّنظر قرار گیرد؛ مخصوصاً زندگی با خود؛ چون اینجا عرصه‌ی از خود بیگانگی و اِلیناسیون است. چنانچه غافل شویم، در شرایط جدید استحاله‌ی درونی ارتباط با خود پیش می‌آید.

این اصلی‌ترین اتّفاقی است که باید در دستور کارمان قرار دهیم؛ همین چیزی است که شما تحت عنوان سبک زندگی دیجیتال دانش‌آموزی مدّنظرتان است و آقای دکتر اسدی گفتند که این اجلاس می‌خواهد این مسئله را دنبال کند.

سخن پایانی

سخن پایانی عرض آخِر من هم بخش دوم است. این بخش صیانت بود، بخش دوم بحث مواجهه‌ی جهادی است. در این بخش ذهن من بیشتر معطوف به این نکته است که ما چگونه می‌توانیم از شبکه‌ی اتحادیه برای یک حضور مفید، سازنده و پیشرو، جریان‌ساز و گفتمان‌ساز در عرصه‌ی مجازی استفاده کنیم. این چیزی است که می‌تواند در اولویت دوم ما قرار گیرد؛ البّته باید خصوصیّات دانش‌آموزان، ویژگی‌ها، شرایط خاصّ سنّی و موقعیّت ویژه‌ی آنها را در نظر گرفت.

امیدوارم شما در این کار خوبی که شروع می‌کنید، موفّق باشید و اتّحادیه بتواند خودش را برای بهره‌برداری از فرصت‌های دنیای جدید و در امان ماندن از تهدیدها و آسیب‌هایش تجهیز کند. ان‌شاءالله بتوانید یک لشکر بزرگ از مجاهدان سایبری را سازماندهی کنید و مقدّمات حضور بچه‌ها را در این عرصه فراهم آورید.

از حضور دوست و برادر بسیار عزیزم حضرت حجّت الاسلام و المسلمین آقای دکتر عاملی هم صمیمانه تشکّر می‌کنم؛ از اینکه پذیرفتند در این برنامه حضور داشته باشند، افاضه داشته باشند. به ایشان ارادت دیرینه دارم و از دوستانی هستند که در این زمینه با اِشرافی که بِحَمْدِالله به جوانب موضوع دارند، می‌توانند راهنمایی‌های بسیار خوب و به موقعی داشته باشند.

همه‌ی شما عزیزان را به خدای متعال و مهربان می‌سپارم و برای همه‌تان آرزوی توفیق می‌کنم.