«اللَّهُمَّ وَ أَنْتَ جَعَلْتَ مِنْ صَفَايَا تِلْكَ الْوَظَائِفِ، وَ خَصَائِصِ تِلْكَ الْفُرُوضِ شَهْرَ رَمَضَانَ الَّذِي اخْتَصَصْتَهُ مِنْ سَائِرِ الشُّهُورِ، وَ تَخَيَّرْتَهُ مِنْ جَمِيعِ الْأَزْمِنَةِ وَ الدُّهُورِ، وَ آثَرْتَهُ عَلَى كُلِّ أَوْقَاتِ السَّنَةِ بِمَا أَنْزَلْتَ فِيهِ مِنَ الْقُرْآنِ وَ النُّورِ، وَ ضَاعَفْتَ فِيهِ مِنَ الْإِيمَانِ، وَ فَرَضْتَ فِيهِ مِنَ الصِّيَامِ، وَ رَغَّبْتَ فِيهِ مِنَ الْقِيَامِ، وَ أَجْلَلْتَ فِيهِ مِنْ لَيْلَةِ الْقَدْرِ الَّتِي هِيَ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ».

خداوند تبارک و تعالی را شاکریم که توفیق داد نفس‌ها و ساعت‌ها و روزها و شب‌های عمرمان به ماه مبارک رمضان برسد. نعمت بسیار بزرگی است. امروز همراه با شما عزیزان، برادران و خواهران به صحیفه مبارکه سجادیه، این اقیانوس بی‌کرانه معرفت و نور و بصیرت و ایمان، این پنجره‌ی باز به روی ملکوت عالم، مراجعه‌ای خواهیم داشت برای اینکه به ماه مبارک رمضان از منظر امام سجاد ^{(علیه‌السلام)} نگاهی داشته باشیم، همراه با بعضی از یادآوری‌ها و ملاحظات. ساعات پایانی ششمین روز ماه مبارک رمضان است؛ یک پنجم از این ماه از دست ما رفت.

ترسیم ظرفیت‌های ماه مبارک رمضان در صحیفه سجادیه

همچنان که در جلسه گذشته اشارتی رفت، دعای چهل‌وسوم صحیفه مبارکه سجادیه دعای رؤیت هلال است و دعای چهل‌وچهارم، دعای ورود به ماه مبارک رمضان. دعای چهل‌وپنجم نیز دعای خداحافظی با ماه رمضان است. البته باید به آن دعای چهل‌وششم را اضافه بفرمایید که دعای عید سعید فطر است.

با مطالعه‌ی این دعاها هم با ظرفیت‌های بی‌نظیر ماه مبارک رمضان بیشتر آشنا می‌شوید ـ یک دوره عالی رمضان‌شناسی و شناخت ماه مبارک رمضان است ـ و هم به یک دوره عالی برنامه‌های ماه مبارک رمضان دست پیدا می‌کنید. منتها انسان باید وقت مناسبی بگذارد تا از این مجموعه دعاهای نورانی امام سجاد ^{(علیه‌السلام)} در این ماه عزیز این استخراج را داشته باشد. ما الآن در آن مقام نیستیم؛ زیرا وقت وسیع و توفیق می‌خواهد. امیدواریم که این توفیق هم نصیب ما شود.

امروز به لطف خدای متعال با مراجعه‌ به دعای چهل‌وچهارم و چهل‌وپنجم، نکته‌هایی را جهت یادآوری به عزیزان‌مان بیان می‌کنیم.

پیشنهادی متفاوت برای ماه خدا

برای برادرها و خواهرهای عزیز که اهل انس با صحیفه مبارکه سجادیه هستند، پیشنهادی دارم. در ماه مبارک رمضان فرصت صحیفه‌خوانی برای خودتان قرار دهید. شبیه فرصتی که برای تلاوت قرآن کریم دارید و سعی می‌کنید در ماه مبارک رمضان ارتباط و انس‌تان را با قرآن کریم ارتقا دهید، فرصتی را هم به تلاوت صحیفه اختصاص دهید. اگر برای شما ممکن باشد، یک ختم صحیفه مبارکه سجادیه را در ماه مبارک رمضان داشته باشید که خیلی خوب است. هر روزی مقداری از صحیفه را با تأمل، دقت و حداقل نگاه به ترجمه‌اش تلاوت کنید که بسیار عالی است. اگر برای شما ممکن نشد و وقت شما به هر دلیلی این اجازه را نداد، آن وقت پیشنهاد این است که دعاهایی را که برای شما فهرست کردم، مخصوصاً دعای چهل‌وچهارم و چهل‌وپنجم را با دقت و امعان نظر بخوانید. دعای بیستم صحیفه مبارکه سجادیه ـ دعای مکارم الاخلاق ـ را که محل بحث این ایام ما است، با توجه به مضامین و نکته‌ها و لطایفش بخوانید و توجه و تأکید خاصی به آن داشته باشید.

سال گذشته طبق یک عهد سالانه شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان، مشهد مقدس مشرّف بودم. البته زیارت غریبی بود و در محیط حریم اقدس رضوی خیلی تنها بودیم. به صحیفه مبارکه مراجعه کردم و سعی کردم به همه‌ی صحیفه نگاهی خیلی سریع بیندازم. در آن مراجعه که در اصلی‌ترین شب قدر رخ داد، خیلی حسرت خوردم و پیش خودم می‌گفتم که چقدر غافل هستیم. چقدر خوب بود اگر میسر می‌شد از این معارف عالی و اقیانوس نور، حظ و بهره ویژه‌ای داشته باشیم و سطح ارتباط و انس خود را افزایش دهیم. خیلی حسرت می‌خوردم و این آیه را به یاد آوردم: «يا حَسْرَتى‏ عَلى‏ ما فَرَّطْتُ في‏ جَنْبِ اللَّهِ؛[1] دريغا بر آنچه در حضور خدا كوتاهى ورزيدم». اگر انسان بتواند در همه‌ی این ماه سطح این ارتباط را ارتقا دهد، به‌ویژه برای شب‌های خاص، برای او بهره‌مندی‌‌های ویژه‌ای دارد که خدای متعال روزیِ همه عزیزان‌ کند.

این یک پیشنهاد برای فضای کلی این ماه بود. این پیشنهاد را ذیل آیه نورانی و مشهور قرآن در باب ماه رمضان می‌برم که فرمود: «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذي أُنْزِلَ فيهِ الْقُرْآنُ هُدىً لِلنَّاسِ وَ بَيِّناتٍ مِنَ الْهُدى‏ وَ الْفُرْقانِ؛[2] ماه رمضان [همان ماه] است كه در آن قرآن فرو فرستاده شده؛ [كتابى] كه مردم را راهبر و [متضمن] دلايل آشكار هدايت و [ميزان] تشخيص حق از باطل است». در آیه بعدی می‌فرماید: «وَ إِذا سَأَلَكَ عِبادي عَنِّي فَإِنِّي قَريبٌ أُجيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْيَسْتَجيبُوا لي‏ وَ لْيُؤْمِنُوا بي‏ لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ؛[3] و هرگاه بندگان من از تو درباره من بپرسند [بگو] من نزديكم و دعاى دعاكننده را به هنگامى كه مرا بخواند اجابت مى‌كنم. پس [آنان] بايد فرمان مرا گردن نهند و به من ايمان آورند باشد كه راه يابند».

از این دو آیه کریمه استفاده کردیم که کل ماه مبارک رمضان روی دو نقطه از جهت بهره‌های ملکوتی متمرکز شویم: یکی شنیدن از خدای متعال در محضر قرآن کریم است، دیگری گفتن به خدای متعال از طریق دعا است.

صحیفه مناسب‌ترین متن برای حرف زدن و گفتگوی با خدای متعال است که در این گفتگو هم ادب و هم حق این انس را رعایت کرده باشیم، هم آنچه را که شایسته است، از حضرت حق تمنا کرده باشیم. البته مجموعه ادعیه معصومین ^{(علیهم‌السلام)} همه چنین ویژگی‌ای دارند؛ ولی سخن گفتن با خدای متعال به زبان امام سجاد ^{(علیه‌السلام)} حلاوت ویژه‌ و جایگاه خاصی دارد. بنابراین اگر به شما عرض کردیم که در ماه مبارک رمضان صحیفه‌خوانی داشته باشید، ذیل این توصیه خدای متعال در قرآن کریم است که می‌گوید با من حرف بزنید و چنانچه با من صحبت کنید، من به شما پاسخ می‌گویم. از این دعوت شیرین و متفاوت پروردگار متعال به دعا و مناجات، و نیز آیه کریمه ماه مبارک رمضان که فرمود: «شَهْرُ رَمَضانَ ...» برداشت می‌کنیم که در ماه مبارک رمضان، دعا و سخن گفتن با خدای متعال دارای جایگاه ویژه‌ای است.

رمضان، بهترین زمان برای تقویت ایمان

حالا از همین‌جا سراغ بحث صحیفه می‌رویم. اولین فراز دعای بیستم صحیفه مبارکه سجادیه، بعد از صلوات، درخواست کمال ایمان بود: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ بَلِّغْ بِإِيمَانِي أَكْمَلَ الْإِيمَانِ». در دو جلسه گذشته با تکیه بر آیات کریمه قرآنی و کلمات ائمه هدی ^{(سلام‌الله‌علیهم‌اجمعین)} و استضائه از انوار نبوی ^{(صلی‌الله‌علیه‌وآله)} تلاش کردیم راه‌های رسیدن به کمال ایمان را با هم مرور کنیم. خلاصه‌اش این شد که ماه مبارک رمضان ماه رونق ایمان است، اگر کسی می‌خواهد ایمانش رونق پیدا کند و علاقه‌مند است با سرعت بیشتری از درجات ایمان بالا برود و به مراتب بالاتری از کمال ایمان دست یابد، وقتش ماه رمضان است. از همین‌جا سراغ دعای چهل‌وپنجم صحیفه مبارکه سجادیه می‌رویم.

دعای چهل‌‌وپنجم که دعای خداحافظی است، بخش‌های عجیبی دارد که از آنها عبور می‌کنیم تا حضرت می‌رسند به این جمله: «اللَّهُمَّ وَ أَنْتَ جَعَلْتَ مِنْ صَفَايَا تِلْكَ الْوَظَائِفِ، وَ خَصَائِصِ تِلْكَ الْفُرُوضِ شَهْرَ رَمَضَانَ». در میان همه‌ی تکالیف ممتاز و ویژگی‌هایی که در مسیر زندگی برای من قرار دادی و مرا به آنها هدایت کردی، از همه‌ خالص‌تر و ویژه‌تر، ماه رمضان است. «الَّذِي اخْتَصَصْتَهُ مِنْ سَائِرِ الشُّهُورِ» که از بین همه‌ی ماه‌های سال آن را برگزیدی. «وَ تَخَيَّرْتَهُ مِنْ جَمِيعِ الْأَزْمِنَةِ وَ الدُّهُورِ». در بین همه‌ی روزگار، برگزیده‌ی تو ماه رمضان است. «وَ آثَرْتَهُ عَلَى كُلِّ أَوْقَاتِ السَّنَةِ» و آن را انتخاب کردی و بر همه‌ی وقت‌های سال برتری دادی؛ زیرا این ماه، ماه قرآن است: «بِمَا أَنْزَلْتَ فِيهِ مِنَ الْقُرْآنِ وَ النُّورِ». قرآن یعنی چی؟ یعنی نور. در این ماه تو قرآن را که نور است، بر ما نازل کردی. «وَ ضَاعَفْتَ فِيهِ مِنَ الْإِيمَانِ». در ماه مبارک رمضان ایمان مردم را رونق دادی، مضاعف کردی، افزایش دادی. کلمه‌ی «ضَاعَفْتَ» اینجا بسیار جالب است؛ یک‌باره در ماه مبارک رمضان خداوند تبارک و تعالی ایمان مردم را تعمیق می‌کند، گسترش می‌دهد و مضاعف می‌کند. ضاعف، یعنی افزایش غیرعادی. گاهی انسان چیزی را اضافه می‌کند، ولی اضافه کردنش عادی است. مثلاً شما وقتی یک را دو می‌کنید، افزایشی عادی رخ داده است. اما وقتی شما از یک بروید صد، این عادی نیست؛ از یک یک‌باره بروید هزار، یا مثلاً یک میلیون یا یک میلیارد، اصلاً عادی نیست. وقتی اضافه کردن‌های شما از ترتیب عادی‌اش خارج می‌شود، از کلمه‌ی ضاعف استفاده می‌شود. خداوند تبارک و تعالی ایمان مردم را در ماه مبارک رمضان در این باب می‌برد؛ یعنی افزایش و رونق‌بخشی و طراوت‌بخشی غیرعادی. این می‌شود ماه رمضان. لذا برای پرورش، شکوفایی و رونق‌بخشی به ایمان، هیچ فرصتی در سال بهتر از ماه مبارک رمضان نیست.

در جلسات قبل محل بحث ما هم بود که چه کنیم که ایمان ما رونق و تکامل پیدا کند. بهترین فرصت و ظرفیت و زمینه برای رونق‌بخشی به ایمان، ماه مبارک رمضان است که خودش فرمود: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيامُ كَما كُتِبَ عَلَى الَّذينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ؛[4] اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد، روزه بر شما مقرر شده است، همان‌گونه كه بر كسانى كه پيش از شما [بودند]، مقرر شده بود. باشد كه پرهيزگارى كنيد». و در آیه دیگر فرمود: «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذي أُنْزِلَ فيهِ الْقُرْآنُ؛[5] ماه رمضان [همان ماه] است كه در آن قرآن فرو فرستاده شده است».

در ادامه دعای چهل‌وپنجم حضرت فرمود: «وَ فَرَضْتَ فِيهِ مِنَ الصِّيَامِ». چرا این ماه برگزیده و اختصاصی است؟ به خاطر قرآن، رونق ایمان، روزه و نماز. بعد هم بلافاصله به شب قدر اشاره کرد و فرمود: «وَ أَجْلَلْتَ فِيهِ مِنْ لَيْلَةِ الْقَدْرِ الَّتِي هِيَ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ». اینکه گفتیم ایمان مؤمنین مضاعف می‌شود، مثال خاصش لیلة القدر است. ظاهراً یک شب است، ولی رونق ایمان، ترقیات، شکوفایی، طهارت و مغفرتی که برای مؤمنان رخ می‌دهد، از هزار ماه بهتر است. به تعبیر بنده خدای متعال می‌خواهد بگوید دیگر چطور به شما بگویم! در این ماه شبی است که شما می‌توانید به اندازه هزار ماه و حتی خیلی بیشتر از هزار ماه، ترقی داشته باشید و به خدای متعال نزدیک شوید.

البته در ادامه‌اش جمله خیلی تکان‌دهنده‌ای دارد: «ثُمَّ آثَرْتَنَا بِهِ عَلَى سَائِرِ الْأُمَمِ». تو به وسیله ماه مبارک رمضان و ویژگی‌هایی که در آن هست، ما را بر سایر امت‌ها برتری دادی. «وَ اصْطَفَيْتَنَا بِفَضْلِهِ دُونَ أَهْلِ الْمِلَلِ». هیچ مکتبی از مکاتب الهی، برای پیروانش چنین دستاوردی نداشته است.

این جمله را برای شما از دعای چهل‌وپنجم انتخاب کردم تا معلوم باشد که ما با نعمت خیلی عجیبی در این ماه روبرو هستیم. در ثانیه‌هایش نعمت بزرگی نهفته است؛ تا چه رسد به ساعاتش، تا چه رسد به روزهایش، تا چه رسد به شب‌هایش. مخصوصاً می‌خواستم روی «ضَاعَفْتَ فِيهِ مِنَ الْإِيمَانِ» تأکید کرده باشم که در واقع ماه رونق‌بخشی به ایمان است.

تا اینجا این‌طور استفاده شد که برای رونق‌بخشی به ایمان، یکی انس با کلام الهی و رفتن به سراغ قرآن کریم لازم است، و دوم انس با دعا و مناجات. بر این اساس به عزیزانم توصیه ویژه داشتم که در این ماه از صحیفه مبارکه سجادیه غافل نشوند.

دو نکته درباره ختم قرآن در ماه رمضان

۱. رؤیت کل آیات، خودش موضوعیت دارد

فرض بر این است که در ماه مبارک رمضان باید ارتباط‌ ما با قرآن عظیم متفاوت از سایر ماه‌ها باشد. در این باره دو پیشنهاد اساسی وجود دارد. یک پیشنهاد عبارت است از اینکه انسان در ماه مبارک رمضان طبق رسمی که وجود دارد ـ و رسم خوبی هم هست ـ یک بار همه‌ی قرآن را بخواند؛ از سوره‌ی حمد تا سوره‌ی ناس. اصطلاحاً همین چیزی که به آن گفته می‌شود ختم قرآن. مفصل در این باره به مناسبت دعای چهل‌ویکم مباحثه کردیم. بعضی از عزیزان به من می‌گویند که در این‌صورت باید تند تند بخوانیم و احساس می‌کنیم که آن حس خوب، تأملات و برداشت‌های لازم را نداریم. نظر شما چیست؟ من‌هم می‌گویم: اتفاقاً حتماً این کار را بکنید؛ تلاوت حجیم و گسترده را حتماً در ماه مبارک رمضان داشته باشید؛ منتها با دو نیت: اول اینکه چشم‌تان به جمال همه‌ی آیات قرآنی روشن شود. همه‌ی آیات قرآن را تماشا کنید و ببینید که موضوعیت دارد. خدا استاد عالی‌قدرمان حضرت آیت‌الله بهجت را رحمت کند و آن‌به‌آن بر درجاتش بیفزاید. از اهالی جلسه ما هم به ایشان پاداش خیر در این لحظه‌ها کرامت کند. ایشان می‌فرمودند: اگر می‌خواهید امام زمان را زیارت کنید، قرآن را ببینید. طلعت انسان کامل در آیات کریمه قرآن متجلی است. اگر بتوانید آیات قرآن را خوب ببینید و زیارت کنید، امام عصر ^{(علیه‌السلام)} را زیارت کرده‌اید. پس یک بار کل قرآن را ببینید که موضوعیت دارد. قصدتان دریافت پاداشی باشد که پیامبر اعظم ^{(علیه‌السلام)} وعده داد. ایشان فرمود: «اگر در ماه مبارک رمضان یک آیه از قرآن را تلاوت کنید، پاداش تلاوت کل قرآن در غیر ماه مبارک رمضان به شما داده می‌شود». قصد کنید که خدایا من می‌خوانم و با هر آیه‌ای پاداش کل را می‌خواهم.

بنابراین کل قرآن کریم را بخوانید، با هدف تماشای همه‌ی آیاتش به قصد زیارت جمال آیت‌الله‌العظمی‌والکبری و آیت‌الله‌علی‌الاطلاق، یعنی حضرت بقیت‌الله‌الاعظم ^{(عجّل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف‌وعلیه‌السلام)}.

در دعای چهل‌ویکم به‌تفصیل توضیح دادیم که موضوعیت دارد انسان همه‌ی آیات را با این نگاه و با این نیت ببیند. آیات قرآن نازله علم ربوبی و رحمت ربوبی است؛ یعنی تنزل‌یافته مهر پروردگار متعال و در دسترس شما است. دوستان فرصت ماه رمضان را حتماً غنیمت بشمارند و ختم کامل را انجام دهند. البته ممکن است بعضی‌ها بیشتر تماشا کنند، نوش جان‌شان. عرض کردم مطالبه پاداش هم داشته باشید. هر آیه‌ای را می‌خوانید، مطالبه کل را داشته باشید. اشتهای شما این‌طور باشد. مستند بحث‌ هم بیان نبوی در خطبه شعبانیه است. آنجا فرمود یک آیه در این ماه، معادل تلاوت کل قرآن در غیر ماه رمضان است. چی بهتر از این؟!

پس این می‌شود برنامه اول ما راجع‌به قرآن کریم. عزیزانی که ممکن است در تلاوت‌هایشان نقص داشته باشند، بدانند که همراهی با تلاوت‌های صحیح خیلی پیش‌برنده است. بحمدالله رسم شده و صدا و سیما هم وسیع دارد پخش می‌کند. اگر پخش هم نکند، در دسترس شما هست. یک تلاوت خوب را انتخاب کنید و همراه آن بخوانید. گاهی اثرش دوبرابر می‌شود؛ هم نغمه‌ای دلنشین را شنیده‌اید، هم خوانده‌اید. البته به شرطی که هم‌زمان بخوانید. برخی از روی قرآن هم می‌بینند، هم می‌خوانند، هم می‌شنوند. هر سه کار هم‌زمان اتفاق می‌افتد که خیلی عالی است.

۲. تدبر فراموش نشود

مطلب دوم اینکه برای هر روزتان یک سهم تدبری داشته باشید و از آن نگذرید. سهم تدبر می‌تواند فقط یک آیه باشد. مثلاً وقتی به این آیه رسیدید: «وَ إِذا سَأَلَكَ عِبادي عَنِّي فَإِنِّي قَريبٌ أُجيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْيَسْتَجيبُوا لي‏ وَ لْيُؤْمِنُوا بي‏ لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ؛[6] و هرگاه بندگان من از تو درباره من بپرسند، [بگو] من نزديكم و دعاى دعاكننده را به هنگامى كه مرا بخواند، اجابت مى‌كنم. پس [آنان] بايد فرمان مرا گردن نهند و به من ايمان آورند. باشد كه راه يابند»، آن را جداگانه در دفترچه‌ای یادداشت کنید. می‌توانید از هر جزئی یک آیه انتخاب کنید و برای آن وقت بگذارید؛ یعنی بخوانید، ترجمه‌اش را دقیق ببینید و به تفسیر آن مراجعه کنید. اگر خود متن تفسیر را هم نداشته باشید، از طریق برنامه‌های موبایل‌ها هم می‌شود دریافت کرد.

خود آیه را چند بار تلاوت کنید؛ نه فقط یک بار؛‌ دو بار، ده بار، هرچه بیشتر تلاوت ‌کنید، بهتر است. بعد سراغ ترجمه و تفسیر بروید. در مرحله بعدی فکرتان را راجع‌به مضمون آیه به جریان بیندازید. این آیه‌ای که روی آن تأمل می‌کنید، منتخب خود شما است. هنگام تلاوت ببینید کدام آیه بیشتر برای شما می‌درخشد، همان را انتخاب کنید. البته به یک آیه محدود نشوید. ممکن است مثلاً یک صفحه یا نیم‌صفحه منتخب شما باشد. مثلاً به مناسبت بحث ایمان، آیات «آمَنَ الرَّسُولُ»[7] را بخوانید. یا آیات «إِنَّ في‏ خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافِ اللَّيْلِ وَ النَّهار لَآيَاتٍ لِأُولِي الْأَلْبَابِ؛[8] مسلّماً در آفرينش آسمان‌ها و زمين و در پى يكديگر آمدن شب و روز براى خردمندان نشانه‏هايى است» را انتخاب ‌کنید. به این ترتیب سهم خودتان را از نظر تدبر خواهید داشت که مسئله‌ی مهم تدبر است. تدبر یعنی به جریان انداختن فهم عمیق در ارتباط با آن آیه. وقتی رخ می‌دهد که شما قطعه کوتاهی را انتخاب کرده باشید، یک یا چند آیه خاص و به هم پیوسته و بعد وقت بگذارید برای ترجمه، تفسیر و بعد هم به جریان انداختن فکر.

در ارتباط با رونق‌بخشی به ایمان با کمک تلاوت قرآن، خود قرآن نیز می‌فرماید: «وَ إِذا تُلِيَتْ عَلَيْهِمْ آياتُهُ زادَتْهُمْ إيماناً وَ عَلى‏ رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ؛[9] و چون آيات او بر آنان خوانده شود، بر ايمانشان بيفزايد».

این یک نکته که پیشنهاد ما است برای کار با قرآن کریم. تا دیر نشده عزیزان این برنامه را داشته باشند. گاهی انسان مشغول کارهای عادی است، بعد که به خودش می‌آید و می‌بیند فرصت ماه مبارک رمضان از دست رفت و بهره‌برداری ویژه از قرآن کریم را نداشته است.

پس فصل اول، شنیدن از خدای متعال شد؛ شنیدن از حق تبارک و تعالی با رفتن به محضر قرآن کریم.

اثر فوق‌العاده‌ی دعا در رونق‌بخشی به ایمان

نکته دوم درباره‌ی دعا است که گفتن به خدای متعال است که باب ویژه‌ای از شنیدن و گفتن فراهم شده. باب دوم هم در رونق‌بخشی به ایمان غوغا می‌کند. انسان در ماه رمضان می‌تواند ایمانش را جلا و رونق دهد و از طریق دعا با خدای متعال حرف بزند. این‌هم اثرش خیلی شگفت‌انگیز و فوق‌العاده است.

در این زمینه هم بحمدالله خیلی دست‌مان خیلی پر است. بر فرض که انسان هزار سال عمر کند، بازهم صحیفه برای صحبت با خدای متعال به او جواب می‌دهد. حالا اگر به صحیفه مبارکه سجادیه، صحیفه جامعه را اضافه کنید، آن وقت  می‌بینید که دست شما از دعا و مناجات چقدر پر است. مناجات ابوحمزه ثمالی را ببینید! به خدا قسم اگر کسی می‌خواهد سحرش سحر شود، راهش ابوحمزه است. برنامه‌ریزی کنید و بخش‌هایی از صحیفه را در روز و بخش‌هایی از ابوحمزه را در سحر بخوانید. مناجات ابوحمزه مفصل است، تقطیعش کنید و در نافله شب، در هر قنوت‌تان یک تکه‌اش را بخوانید یا بین دو نماز قطعه‌ای از این مناجات نورانی را بخوانید.

بنابراین بهره بردن از مناجات و دعا نیز نیازمند داشتن برنامه است. می‌شود برای آن آدابی ذکر کرد که فعلاً فرصت بیانش نیست. اجمالاً می‌خواستم عرض کنم یادتان باشد که بهره شما در ماه رمضان باید بهره متفاوت و وافری باشد.

دعاهایی هم برای بعد از نمازها وارد شده؛ مثل دعای افتتاح که برای سر شب از حضرت ولی‌عصر ^{(ارواحنا‌فداه)} وارد شده و از منشئات حضرت بقیت‌الله‌الاعظم ^{(ارواحنا‌فداه)} است. خیلی قدرشناسی می‌خواهد؛‌ دعای بسیار عجیبی است.

دو درخواست مهم در دعاهای ماه رمضان

در بین درخواست‌ها در ماه مبارک رمضان، دو درخواست صدرنشین است: یکی درخواست مغفرت و آزاد شدن از قید و بند گناهان؛ چون خدای متعال وعده مغفرت در ماه رمضان داده، و کرور کرور در ماه رمضان می‌بخشد. لذا یکی از درخواست‌های جدی انسان در دعاهای خاص مربوط به ماه رمضان، طلب مغفرت است. خواسته دوم، حج است. در بسیاری از دعاها عرضه می‌داریم: «اللَّهُمَّ ارْزُقْنِي حَجَّ بَيْتِكَ الْحَرَامِ فِي عَامِي هَذَا وَ فِي كُلِّ عَام؛‏ خدایا حج بیت الحرام را در این سال و در همه‌ی سال‌ها روزى‌ام کن». دعای روز و شب و بعد نمازها این است. چه خبر است؟ نمی‌دانم!

‌از این ادعیه فهمیده می‌شود که خود عشق به حج و تمنای آن، موضوعیت دارد.‌ اینکه انسان استطاعت و مقدمات و شرایطش فراهم ‌شود و حج برود، خوب است؛ ولی اساساً خود اینکه انسان عاشقانه با موضوع حج روبرو شود، یعنی تمنا داشته باشد، بخواهد، از عمق قلب بخواهد، صمیمانه بخواهد، موضوعیت دارد و چنانچه توفیق حج نصیبش نشود، خداوند تبارک و تعالی رازها و اسرار حج را به او خواهد رساند.

سعی کنید در ماه مبارک رمضان زبان‌تان به گفتگوی با حضرت حق تبارک و تعالی باز شود. در این صورت شخص اهل دعا و دعاشناس می‌شوید. کسی که همه‌ی صحیفه را دیده، به دعاها مراجعه کرده و زبانش به گفتگوی با خدای متعال باز شده، می‌داند چه بگوید، چطور بگوید، چی بخواهد، چگونه بخواهد. پس این را هم در دستور کارتان داشته باشید.

شرط بهره‌مندی از دعاها

راجع‌به پیشنهاد تلاوت حجمی صحیفه، اشاره کردیم که دعاها را بشناسیم تا به وقتش بتوانیم از آن استفاده کنیم.

اما در این میانه پیشنهاد دوم‌مان این است که بعضی از دعاها را با امعان نظر و طراوت و گریه و تضرع بخوانید که با اینها دعا، دعا می‌شود. وقتی با دعاها انس گرفتید، مثلاً با مناجات ابوحمزه یا دعای افتتاح، دیگر این‌جور نیست که به قصد آشنایی بخوانید؛ بلکه می‌خوانید به قصد انشاء، اینها را از خدا می‌خواهید. آن وقت است که انسان با آدابش می‌خواند، ناله می‌کند، اشک می‌ریزد، تضرع می‌کند، به زمین می‌افتد، خودش را برای خدای متعال لوس می‌کند، ناز می‌کند، هر کاری که بلد است انجام می‌دهد. وگرنه بی‌حال در گوشه‌ای نشستن که دعا نمی‌شود. من دیده‌ام بعضی‌ها می‌گویند که دعا بخوانیم. من گاهی این صحنه‌ها را می‌دیدم، خیلی اذیت می‌شدم. شب‌ها مؤمنین پس از ‌خواندن نمازشان، در مسجد می‌نشستند و دعای افتتاح می‌خواندند. یک نفر شروع می‌کرد به خواندن و بقیه هم تند تند دعا می‌خواندند. گاهی چایی هم می‌خوردند! یا شنیده‌ام بعضی از مجالس خانم‌ها هم همین‌طور است. دوستان من این دعا نیست. بگویید ما می‌خواهیم دور همدیگر بنشینیم و با دعاها آشنا شویم. این چیز خوبی است. دعا وقتی است که تو قصد می‌کنی، تمرکز می‌کنی، حال داری، احساس داری، اشک داری، توجه داری که چه چیزی را می‌خواهی، از چه کسی می‌خواهی. چنین دعایی عمدتاً در خلوت و تنهایی شکل می‌گیرد. اگر جمع هم باشد، جمع‌های مناجاتی است که آن‌هم آثار عجیبی دارد. مثل زمانی که در حرم‌ها یا بعضی از جلسات خاص مؤمنین دور همدیگر می‌نشینند، دعا می‌خوانند، واقعاً می‌سوزند و می‌گدازند. یک اهل حال برای آنها می‌خواند و ترجمه می‌کند و ناله می‌زند و آنها هم ناله می‌زنند.

مؤمن در تمام ماه رمضان حالت شکر دارد

دعای چهل‌وچهارم، مقدماتش بیشتر درباره‌ی مسئله‌ی شکر است.‌ یادتان باشد انسانی که با تربیت امام سجاد ^{(علیه‌السلام)} وارد ماه مبارک رمضان می‌شود، از همان ابتدا که هلال ماه مبارک رمضان رؤیت می‌شود، تا وقتی که وارد شب عید فطر می‌شود، در کل این ماه، حال او حال حمد است و در مقام و منزل حمد مستقر است. مقام حمد، مقام شکر و ثناخوانی حضرت حق است، به زبان عقل و دل. حال او حال شکر است، چرا؟ چون متوجه شده که ماه رمضان نعمتی عادی نیست‌. دائماً می‌گوید خدای من چطور می‌توانم شکر تو را به‌جا بیاورم؟ برای اینکه این وضع در انسان پیدا شود، راهش این است که انسان سهم خود را از شناخت نعمت ماه رمضان افزایش دهد؛ همین کاری که در این جلسه یا بعضی از جلسات دیگر انجام می‌دهیم. خود دعای چهل‌وچهارم به شما در این بخش خیلی کمک می‌کند. بعضی از اهل دقت می‌گویند که خوب است آدم در ورود ماه مبارک رمضان دعای خروج از ماه را بخواند؛ یعنی دعای چهل‌وپنجم را؛ جایی که حضرت در وقت خداحافظی ناله می‌زند و وداع جانسوزی دارند. گویا از آن منظر به ما یادآوری می‌کنند حواست باشد وارد چه ماهی می‌شوی.

پس باید نعمت را بشناسیم تا حالت شکر در ما پیدا شود. برای شناخت هم نیازمند تأملات، مراجعه به دعای نورانی چهل‌وچهارم صحیفه، تلاوت قرآن کریم و رجوع به معارفی هستیم که در باب ماه مبارک رمضان است. هرچه شناخت انسان بیشتر شود، حالت شکر در او افزایش پیدا می‌کند.

نعمت ماه مبارک رمضان به‌گونه‌ای است که امام سجاد ^{(علیه‌السلام)} به ما می‌گوید که همین اول ماه، از خداوند مصرانه بخواهید، عاشقانه بخواهید، با تضرع بخواهید، بگویید خدایا ما جاهلیم، ما نمی‌شناسیم، تو معرفت و فضل ماه رمضان را به ما الهام کن: «ألْهِمْنَا مَعْرِفَةَ فَضْلِهِ». خودت به ما کمک کن برای اینکه ماه رمضان را بهتر بشناسیم.

پس هم تلاش کنیم و بالاتر از آن، از خدای متعال الهام معرفت به ماه رمضان را بخواهیم که نعمت عجیب و خیلی بزرگی است. این یک مطلب که از مقدمه دعای چهل‌وچهارم صحیفه امام سجاد ^{(علیه‌السلام)} استفاده می‌شود.

نکته بعدی اینکه انسان حالت حمد و شکر و ثناخوانی حضرت محبوب را طی روز و شب ماه مبارک رمضان در خودش حفظ کند. حتی اگر مشغول کارهای دیگر هم هست، همه‌اش توجه داشته باشد که ماه رمضان است و او غرق این نعمت و مورد عنایت خاص پروردگار متعال است. چنین حسی را در کل ماه برای خودش نگهداری کند. پس این مطلبی است که ما از مقدمه این ماه استفاده می‌کنیم؛ آنجا که فرمود: «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي هَدَانَا لِحَمْدِهِ، وَ جَعَلَنَا مِنْ أَهْلِهِ لِنَكُونَ لِإِحْسَانِهِ مِنَ الشَّاكِرِينَ». ادامه‌اش هم باز حالت حمد است و درخواست معرفت برای اینکه انسان بتواند حق حمد را ادا کند.

پس یادتان باشد در کل ماه این حس را در خودتان حفظ کنید. لحظه‌به‌لحظه به خودتان یادآوری کنید. تا غفلت به سراغتان می‌آید، به خودتان به یاد بیاورید که ماه مبارک رمضان است. مثل نماز است که می‌گویند تا در نماز حالت غفلت ایجاد می‌شود، به خودتان یادآوری کنید که در نماز و در حضور حق هستید. در ماه رمضان هم همیشه به خودتان یادآوری کنید که: من مهمان خدای متعال هستم.

ضرورت افزایش مراقبت‌ها در ماه رمضان

در ماه مبارک رمضان برای رونق‌بخشی به ایمان‌مان و استفاده شایسته از ماه مبارک رمضان، طبق همان قراری که داریم، سطح مراقبت‌های خودمان را افزایش دهیم. این موضوع خیلی جدی است؛ این‌قدر جدی که امام سجاد ^{(علیه‌السلام)} باب وسیعی برای این مسئله همین اول دعا برای شما باز می‌کنند و می‌فرمایند: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ أَلْهِمْنَا مَعْرِفَةَ فَضْلِهِ وَ إِجْلَالَ حُرْمَتِهِ، وَ التَّحَفُّظَ مِمَّا حَظَرْتَ فِيهِ». من بتوانم در این ماه خودم را حفظ کنم از آنچه که تو ممنوع می‌کنی و نمی‌پسندی. خطوط قرمز را که معصیت‌ها و قرق‌های تو باشند، حفظ کنم. تحفظ مسئله‌ی بسیار اساسی است. امام ^{(علیه‌السلام)} در جمله بعد تحفظ را شرح می‌کنند و می‌فرمایند: «وَ أَعِنَّا عَلَى صِيَامِهِ». مرا کمک کن به روزه واقعی. کمکی که می‌خواهم این است که در درجه اول اعضا و جوارح من هم در روزه باشند که معنای بالاتری از روزه فقهی است. روزه فقهی همین است که از صبح تا شب انسان از خوردن و آشامیدن و مبطلات روزه خودش را حفظ کند. «أَعِنَّا عَلَى صِيَامِهِ» یک مرحله بالاتر می‌رود، اینکه اعضا و جوارح ما از گناهان صیانت شود. نه‌فقط از گناه و معصیت حفظ شود، بلکه مراقبت‌هایمان را ارتقا دهیم‌ و فرشته‌وش شویم و خوی فرشتگی بگیریم. حضرت در ادامه می‌فرمایند: نه‌تنها گناه و معصیت و غیبت و تهمت نشنویم، بلکه لغو هم نشنویم. چشم‌های ما علاوه بر صحنه‌های حرام و گناه، از دیدن اضافه‌ها هم پرهیز کند. چیزهایی که گناه نیست،‌ ولی سرگرمی و بازیچه است، از این‌ها هم انسان بپرهیزد. دست و پای ما مؤدب شود به ادب این رعایت‌ها. در خوراک‌مان، نسبت به حلال‌خوری مراقبت ویژه داشته باشیم. بالاتر از اینها، در غذا خوردن‌ احساس کنیم که سر سفره لطف خدای متعال نشسته‌ایم و از دست بی‌دست حق لقمه می‌گیریم. حالی که هنگام افطار برای انسان به وجود می‌آید، خیلی قشنگ است. توجه دارد که مطعم کیست و چه کسی دارد به او لقمه می‌دهد و ساقی کیست. در ماه مبارک رمضان به معرفتی می‌رسی که می‌دانی لقمه‌دهنده و جام‌دهنده کیست، از دست چه کسی می‌نوشی، از دست چه کسی لقمه می‌گیری.

مراقبت‌های زبان‌ هم باید افزایش پیدا ‌کند. حضرت فرمودند مراقبت‌های زبانی را این‌قدر بالا ببر که نه‌فقط زبان انسان از گفتن سخنان گناه و معصیت حفظ شود، بلکه چیزی را بگویی که گویا اصلاً خود کلام خدای متعال است. نمی‌شود این فراز را ترجمه کرد! «وَ لَا تَنْطِقَ أَلْسِنَتُنَا إِلَّا بِمَا مَثَّلْتَ». من این‌قدر ادب زبانی‌ام ارتقا پیدا کند که گویا حرف‌هایی که می‌زنم، عین کلماتی است که تو گفتی. آن‌طور که تو می‌پسندی، آن‌طور که تو در قرآنت آموزش دادی، آن‌گونه که اولیای تو حرف می‌زدند، من آن‌طور سخن بگویم.

این‌هم یک نکته که مد نظر عزیزان باشد. در ماه مبارک رمضان سطح مراقبت خودمان را، به همین بیان زیبا و دقیق و نکته‌سنج امام ^{(علیه‌السلام)} ارتقا دهیم.

عمده عرائض ما ناظر به این است که ماه مبارک رمضان، ماه رونق ایمان و کمال ایمان است. بنابراین هرچه می‌توانید به ایمان‌تان در این ماه برسید. اگر کسی عرضه نداشت که در ماه رمضان با وجود این عنایات و الطاف الهی و با این‌همه تمهیدات و مقدمات، ایمانش را ارتقا دهد، بعید است که در غیر این ماه بتواند ایمانش را تقویت کند.

رحلت شهادت‌گونه سردار حجازی

سردار عزیزمان، شهید حجازی شهادت‌گونه رفت. ان‌شاء‌الله که خدای متعال حشر او را با دوستان شهید و اولیائش قرار دهد. ایشان گردن ملت ما حقوقی دارد که امیدواریم خدای متعال آن حقوق را بر ما ببخشد و شهدای ما را با پیامبر اعظم و سید و سالار شهیدان ^{(علیهما‌السلام)} محشور کند. ان‌شاءالله خدای متعال با ظهور امام عصر ^{(عجّل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف)}، امت اسلامی را به همه‌ی آرزوهایش برساند. رهبر عزیزمان را برای ما حفظ کند. این نهضت و نظام را با دست رهبر عزیزمان به دست صاحب اصلی‌اش برساند.