روزهایی برای قرب به خداوند متعال

برنامه یاد خدا امروز در فضای ماه معظم شعبان، مملو از سرور و نشاط و شادی اولیای خدا است. یک روز فوق‌العاده شیرین و برگزیده و مملو از الهام برای همه‌ی دوستان اهل بیت (علیهم السلام) است به مناسبت ولادت باسعادت امام سجاد (علیه صلاه و السلام). به همه‌ی بینندگان عزیزمان این روز بسیار عزیز و بزرگ را صمیمانه تبریک می‌گویم. انسان می‌تواند در پرتو نور ولادت این امام بزرگ و عزیز، خود را بیشتر به خداوند متعال و مهربان نزدیک کند.

از تعبیر زیبای حضرت ولی عصر (عج) در ماه رجب درباره دو مولود عزیز آن ماه استفاده کردیم که یکی از مسیرهای نزدیک بین ما و خدای متعال، ولادت باسعادت اولیای خداست. یعنی هر روزی که این این ظرفیت را داشت که نور امام (علیه الصلوه و السلام) در آن روز در ظلمتکده عالم طبیعت و دنیا درخشیده، در آن روز می‌شود با توسل به آن نور مقدس انسان در مسیر قرب الهی قرار گیرد و خود را به پروردگار متعال نزدیک کند. امروز این بشارت هست برای همه‌ی عزیزان ما که از ظرفیت الهی این ماه و مخصوصاً ولادت باسعادت امام سجاد (علیه الصلوه و السلام) استفاده کنند برای تقرب به خدای متعال. امیدواریم که خدای مهربان به برکت میلاد باسعادت این امام عزیز و بزرگ، موانع بین ما و خودش را برطرف کند و ما را در مسیر رضای خودش قرار دهد.

امام نیایش، عشق و بندگی

یاد امام سجاد (علیه الصلاه و السلام)، بزرگی، عظمت، شکوه و احساس فوق‌العاده آسمانی و ملکوتی و عرشی را در دل انسان زنده می‌کند. ایشان یک آیه بسیار بزرگ و جذّاب و یک نشانه درخشان پیش روی همه‌ی بشریت است که به شیعه اختصاص ندارد؛ بلکه برای همه‌ی انسان‌ها است. آنچه از انوار جان‌فزای این امام بزرگ و عزیز درخشیده، همچنان می‌تابد. یک نمونه‌اش رساله حقوق است که حقش به این آسانی ادا نمی‌شود. ما در این مدت مقداری درباره‌ی این رساله نورانی صحبت کردیم. خیلی کار دارد تا این رساله نورانی و به‌خصوص صحیفه مبارکه سجادیه شناخته شود. صحیفه تفسیر عرشی و ترجمه ملکوتی قرآن کریم است. آفاق عرفان قرآن، توحید قرآن کریم، ادب قرآن، اخلاق قرآن و بسیاری از زیبایی‌ها و لطایف قرآن کریم را می‌توانید با صحیفه بشناسید. صحیفه مبارکه سجادیه بیش از هفتاد شرح دارد که بعضی از شرح‌ها شامل مجلدات فراوانی می‌شود. همه‌ی این شرح‌ها اعلام می‌کنند که شناختن و شناساندن صحیفه سجادیه از ما ساخته نیست. آنچه در دانش‌های گوناگون، اعم از کلام و تفسیر و اخلاق، از این امام بزرگ به ما رسیده است، همچنان مثل یک چراغ فروزان نورافشانی می‌کند و یک مصباح هدایت در این عالم تاریک است. این صحیفه‌ی بلورین و جذاب و دل‌انگیز، دل‌ها را ربوده است. برخی مسیحیان منصف وقتی ترجمه صحیفه را دیدند و اندکی با مضامین این کتاب نورانی آشنا شدند، متواضعانه در برابر روح بلند و آسمانی آن تعظیم و تکریم کردند. کم نبودند کسانی که با دیدن صحیفه مسلمان شدند. درباره امامی امروز داریم صحبت می‌کنیم و میلاد باسعادت و فرخنده امام عزیزی را تبریک می‌گوییم که شخصیت ایشان با معنی لطیف و بهاری و شورانگیز دعا و مناجات گره خورده است.

امام سجاد (علیه الصلاه و السلام) یک مثال به تمام معنا تمام و جذاب و کامل از روح دعا و بندگی است؛ یعنی حقیقت دعا وقتی در این عالم جلوه می‌کند، می‌شود امام سجاد (علیه السلام). از پیغمبر اکرم (ص) نقل شده که در محشر صدا می‌زنند: «أین زین العابدین؟»　ناگهان امام سجاد (علیه السلام) برمی‌خیزند، صفوف عرش را درمی‌نوردند و در پیشگاه پروردگار متعال حضور می‌یابند. بنابراین این لقبی است که خدای متعال به ایشان داده است.

در احوالات امام سجاد (علیه الصلاه و السلام) مطالبی نوشته شده که نشان می‌دهد همه در برابر شُکوه بندگی و عبادت آن حضرت احساس کوچکی می‌کردند و به قدری زیبایی‌ها در حالات نماز و بندگی به پیشگاه خدای متعال از حضرت جلوه‌گری کرده که دل از اهل معرفت برده و فرق گوناگون هر کدام می‌خواهند بگویند امام سجاد (علیه السلام) از ما است و همه می‌خواهند ایشان را به خود نسبت دهند و از این انتصاب شرف، عزت و آبرو پیدا کنند. مطالب در این زمینه حیرت‌انگیز است. ما در مقام شرح و بسط نیستیم؛ ولی مطالعه فهرست مطالبی که بزرگان مکاتب گوناگون درباره امام سجاد (علیه السلام) گفته‌اند، انسان را مات و مبهوت می‌کند. البته با وجود مقام بندگی و عبادت حضرت و اوج لطافت دعا و عرفان و نماز و غلبه ذکری که در وجود مقدس حضرت بوده، با یک شخصیت جهادی، حماسی و شهادت‌طلب و رشید روبرو هستیم که این هم خیلی جالب است. نمونه‌هایی از روح حماسه و جهاد حضرت نقل شده که شوق‌انگیز است و برای مجاهدان درس‌ها و پیام‌ها دارد. نمونه روشن آن در مجلس ابن زیاد است که با آن شرایط خاص و در فضای تهدید کامل و در اوج کسالت کامل جسمانی، حضرت در پاسخ تهدید ابن زیاد فرمود: ابن زیاد، تو مرا با مرگ می‌ترسانی؟ شهادت آرزوی ما است؛ «کرامتنا الشهاده» با چیزی که عشق ما است، مرا تهدید می‌کنید؟ خطبه‌های شورانگیز آن حضرت نیز دلیل دیگر بر شهامت آن حضرت است. اوج این خطبه‌ها، خطبه‌ای است که در مجلس یزید خوانده شد. همه را آن شجاعت و حماسه مبهوت کرد و بساط ظلم را در معرض مخاطره قرار داد. امام (علیه السلام) توانستند در آن شرایط بسیار تاریک و تلخ با کیاست و تدبیر، از این میراث جاودانی که امام حسین (علیه الصلاه و السلام) و شهدای کربلا به یادگار گذاشتند، حراست کند. در کنار حضرت زینب کبری (صلوات الله علیها) با آن صبر مثال‌زدنی و حکمت و درایت و شجاعت توانستند این میراث گران‌بها را به نسل‌های بعدی منتقل کنند.

وقتی نام امام سجاد (علیه الصلاه و السلام) را می‌بریم، شخصیت عزیزی در ذهن همه‌ی ما طلوع می‌کند که در اوج ادب، تواضع، فروتنی، بردباری، حسن خلق و محبت است؛ به گونه‌ای که دشمنان را هم تحت تأثیر قرار می‌دهد. در ماجرای واقعه حره، امام (علیه السلام) چتر حمایتشان را حتی روی سر دشمنان خود قرار دادند و آنان را محروم نکردند؛ مخصوصاً آنچه نقل شده از زیبایی‌های رفتاری حضرت با مسکینان و مستمندان. در کنار این فعالیت‌های علمی، سیاسی معنوی، تربیت شاگردان، برنامه‌ای که با غلامان داشتند، از همه مشهورتر است. حضرت آنها را به رسم آن روز می‌خریدند و خانه حضرت تبدیل شده بود به مرکز تربیت این غلامان که از گروه‌ها و نژادهای مختلف بودند. حضرت این کار را به یک فرآیند تربیتی تبدیل کرده بودند.

درباره امام سجاد (علیه السلام) هرچه بگویم، کم است؛ لذا به این مقدار اکتفا می‌کنم.

چقدر خوب است که امروز عرض ارادت کنیم اولاً به محضر سالار شهیدان ابا عبدالله الحسین (علیه الصلاه و السلام) که عرفان حسینی، ادب حسینی، جهاد حسینی، شجاعت حسینی و حماسه حسینی را همه را در سیمای این فرزند رشید می‌شود مشاهده کرد. ضمناً یاد کنیم از مادر بزرگوار امام سجاد (علیه الصلاه و السلام) که یک نجیب‌زاده و شخصیت فوق‌العاده محترم نزد امیرالمؤمنین (علیه الصلاه و السلام) بود. دختر ایران شاه زنان، شهر بانو، نسبت خاصی مردمان سرزمین ما از این طریق با خاندان وحی پیدا می‌کنند. شخصیتی بزرگی که نسل امامت از طریق او ادامه یافته است. از همین جا می‌شود تشخیص داد که چه شخصیت بانجابت و اصالتی بوده و چه تربیتی در این خاندان یافته که چه خوب تربیت شد. این شرف بزرگ از آن ایشان است که شخصیتی مانند علی بن الحسین، زین العابدین، سید الساجدین (علیه السلام) از طریق این بانوی بزرگ به بشریت هدیه شده و این شرف و افتخار برای ایرانیان هم هست. ما احساس خیلی خوبی از این جهت داریم. جالب است در ماجرایی که در تاریخ نقل شده، امیر المؤمنین (علیه السلام) شروع می‌کنند فارسی صحبت کردن و در آن مجلس خواستگاری می‌کنند. حضرت به زبان فارسی با او صحبت کردن که اسم شما چیست و اسمش را وقتی که گفت، چون شاه زنان ترجمه «سیده النساء» می‌شود و متعلق به حضرت زهرا (سلام الله علیها) است، حضرت فرمودن نه اسم شما شهربانوست؛ یعنی بانوی شهر.

خیلی روز شیرینی است. خداوند تبارک و تعالی به حق این امام بزرگ به همه‌ی ما روح دعا و حال بندگی و مناجات در این ماه عزیز کرامت کند و به همه‌ی دردهای جامعه ما مرهم بگذارد؛ مخصوصاً دردهای اخلاقی جامه ما مرهم بگذارد. خودمان را نزدیک کنیم به امام سجاد علیه الصلاه و السلام و امیدواریم که ان شا الله خبر های خوب به برکت این ایام از پیروزی ها از موفقیت ها برسد. امروز روز فتح خرمشهر هم هست روز سوم خرداد هم مقارن با یک چنین روز عزیزی شده است. امیدوارم فتح‌ها و گشایش‌های فراوانی در زندگی همه مؤمنان و مسلمانان مخصوصاً آنهایی که زیر ستم‌های سخت به‌خصوص در یمن هستند، ایجاد شود. همه اهالی یاد خدا هم ان شا الله از برکت این روز عزیز بهره‌مند باشند و عیدی بگیرند و به خواسته‌ها و آرزوهای‌شان برسند.

حق افعال

خوب عزیزان یادشان است که در رساله حقوق افزون از پنجاه حق، شمارش شده است. در واقع فصل اول حق الله بود که آن اساسی‌ترین و جدی‌ترین حق بود وخیلی هم کوتاه و خلاصه که حق بندگی بود را بحث کردیم. فصل دوم حق النفس بود که امام حقوقی که خود ما بر خودمان داریم را حضرت بیان کردند. حق النفس دو بخش دارد در رساله نورانی حقوق بخش اول حق اعضا و جوارح بود که آنجا هم هفت زیر گروه داشت به عدد اعضای اصلی بدن ما و ما طبق همان روال این هفت اقلیم را سیر کردیم و چه مطالب مهم و حساس و تکان دهنده‌ای در این بخش تقدیم شد. الان نوبت به بخش دوم حق النفس می‌رسد. بخش اول حق اعضا بود از این به بعد می‌شود حق افعال. امام (علیه السلام) فرمودند: «فهذهِ الجوارحُ السبع التی بها تکون» افعال خوب ما هفت عضو دارد که به وسیلة این هفت عضو ما کار می‌کنیم. در این عالم افعال ما به وسیلة همین اعضا است که از ما آشکار و متجلی می‌شود. «ثم جعل عزوجل لافعالک علیک حقوقا». حالا بعد از این اعضا خداوند تبارک و تعالا برای افعال و کارهای شما هم بر عهده شما حقوقی را قرار داده، «فجعل لِصلاتِک َ علیک َحقّا و لصومک علیک حقا و لصدقتک علیک حقا و لهدیک» در بعضی از نسخه‌ها «لحجک علیک حقا» خداوند برای کارهای شما هم حقوقی را بر عهده شما قرار داده، آنگاه امام علیه السلام این نمونه‌ها را خواندند. برای نماز شما حقی قرار داده برای روزه شما حقی قرار داده برای صدقه شما حقی قرار داده برای قربانی یا حج شما ببینید چقدر جالب ( الان نماز، ماه رمضان روزه و بعدش صدقه و حج ) خیلی جالب است. بدون این که طراحی ما داشته باشیم روز ولادت امام سجاد (علیه الصلاه و السلام) آغاز این دور جدید گفتگوها می‌شود. پس از حق الله، حق النفس بود، در حق النفس حق اعضا بود که حق هفت عضو تشریح شد الان نوبت به حق افعال رسیده یعنی بخش دوم حق النفس که اینجا هم ما چهار عنوان اصلی داریم که ما ذیل این چهار عنوان حق افعال را ان شا الله بحث می‌کنیم. صدرنشین حق نماز است، سپس حق روز هاست آنگاه حق صدقه است و بعد طبق بعضی از نسخه‌ها حق قربانی و بعد حق حج. به نظرم نکته‌ای را باید خدمت بینندگان بسیار عزیزمون عرض کنم که بعضی ازآنها جوان‌های گل ما هستند که می‌دانم ایام امتحانشان است و در عین حال دوست داشتند و دارند که برنامه را هم ببینند لابد فردا امتحان دارند یا امروز امتحان داشتند. خستگی جلسه امتحان دارند، برای همه آنها آرزوی توفیق می‌کنم و امیدوارم ان شا الله در همة امتحان‌های زندگی‌شان به لطف خدای متعال موفق باشند و در کارهای درسی‌شان هم امسال نمره‌های بسیار خوب بگیرند. عزیزای ما به یک نکته ابتدا توجه بکنند قبل از این که ما بخواهیم وارد بحث نماز بشویم و حق الصلاه و آن نکته راجع به این تعبیر حقوق الافعال است فکر می‌کنم که به ذهن شریفشان یا حتی ذهن شما هم آمده باشه که حق فعل یعنی چی؟ خوب ما یک کاری انجام می‌دهیم دیگر، انواع و اقسام کارهایی که ما در زندگی داریم، آیا کارهای ما به عهدة ما حقی دارند. همیشه به نظر می‌رسد که ما هستیم که به عهدة کارهایمان حقی پیدا می‌کنیم چون کارهای ما افعال ما اقدامات ما زیر مجموعه شخصیت ما محسوب می‌شوند و سؤال این می‌شود که آیا کار ما به عهدة ما حقی دارد؟ این سؤال را می‌خواهم در چند جمله خدمت بینندگان بسیار عزیز و فهیم عرض کنم. راجع به فعل خوب است که ما یک تقسیم داشته باشیم وقتی می‌گوییم کار عمل یا فعل انواع و اقسام افعالی است که از ما سر می‌زند یک وقت یک معنای عام در نظر داریم یک وقت معنای خاص، معنای عام آن مثل شنیدن، گفتن، دیدن، آمدن، که راجع به آن در حقوق اعضا صحبت کردیم. خب بعضی مواقع این افعال است مثلاً فعل دیدن. آیا دیدن ما بر عهدة ما حقی دارد؟ شنیدن ما بر عهدة ما حقی دارد؟ گفتن ما بر عهدة ما حقی دارد؟ یکی هم فعل وقتی می‌گوییم به معنای خاص کلمه است یعنی آن برنامه‌های ویژه‌ای که در مسیر زندگی ما تعبیه شده به وسیله آن برنامه‌ها به خدای متعال نزدیک می‌شویم مثل نماز، روزه، حج، صدقه که امام علیه السلام در اینجا فهرست کرده‌اند. در یک پاسخ عمومی باید عرض کنم کارهای ما به عهده ما حق دارند در زمره حق الناس هم قرار می‌گیرند و تعریف می‌شوند، به این دلیل که کاری که ما داریم انجام می‌دهیم در واقع محصول یک فرایند بسیار پیچیده و دقیق است خودمان البته خیلی وقت‌ها توجه نداریم که این فرآیند پیچیده در حقیقت هنرنمایی خدای متعال و عزیز و بزرگ در شخصیت ما است و به عبارت دیگر امانتی است ازسوی خداوند متعال پیش ما. جالب است کار، فعل و اختیار ما امانتی از سوی خدای متعال است. ببینید از آن لحظه که ما تصور می‌کنیم کاری را انجام بدهیم تصویرش می‌آید در ذهن ما از آن تصویر ذهنی که مقدمات ادراکی به آن می‌گویند شروع می‌شود تا وقتی که تصدیق می‌کنیم یعنی تأیید می‌کنیم که بله این کار به نفع است و خوبه مطلوبه تا وقتی که اراده می‌کنیم که آن کار را انجام بدهیم مقدمات تحریکی شروع می‌شود، وقتی که تصمیم قطعی می‌گیریم که اسمش می‌شود عزم تا وقتی که آن کار را انجام می‌دهیم اگر موانعی هم وجود نداشت بله آن کار تحقق پیدا می‌کند. این فرآیند فوق العاده دقیق و پیچیده مثل یک زنجیره تولید به هم بسته می‌شود تا یک کار انجام می‌شود. این در واقع مخلوق خدای متعال است و در آن فهرست هنر نمایی حضرت حق است منتها اینجا در وجود انسان و با ضمیمه اختیار. یعنی خدای متعال به ما اختیار داده که اینجا وارد چرخه عمل و اقدام بشویم این می‌شود امانت خدای متعال نزد ما، خوب حق فعل اینجا چیست؟ هر کدام از این افعال مثل دیدن، شنیدن، گفتن، خوردن، نوشیدن، معاشرت کردن، حق فعل چیست؟ حق هر کدام از کارهای ما بر عهدة ما این است که آن کار مطابق با رضای خالق و هماهنگ باشد. اسمش هم یک کلمه طاعت می‌شود و یادتون هست که گفتیم حق النفس را امام سجاد (علیه السلام) بیان فرمودند. امام (علیه السلام) فرمودند: حق النفس عبارت است از اینکه طاعت داشته باشد مطیع. پس این طاعت بر روی همه کارهای ما سایه می‌اندازد، یعنی وقتی که ما می‌خواهیم بخوریم، بنوشیم، بپوشیم، حرف بزنیم، ببینیم و می‌خواهیم بگوییم یادمان باشد که اینها همه‌اش امانت‌های خدای متعال پیش ما است و این انتخاب و اختیار ما وقتی حقش ادا می‌شود که آن تصمیمی که می‌گیریم با خواست خداوند متعال و رضای خداوند متعال هماهنگ باشد. گروه دوم که عرض کردیم افعال خاص هستند. افعال خاص عبارتند از آن برنامه‌هایی که در متن زندگی ما به عنوان یک برنامه خدایی تعبیه شده و آن برنامه ضامن خوشبختی ماست. این جا که دیگه کاملاً واضح است که یک چنین برنامه‌ای چه حقی بر عهده ما پیدا می‌کند. صدرنشین و اول فهرست این برنامه، نماز است. نماز به عهدة ما حق پیدا می‌کند چون نماز برنامه‌ای خدایی است که بر عهده ما قرار گرفته و در مسیر زندگی ما قرار گرفته و برای آن قواعدی وضع شده، ترتیبی وضع شده، احکامی وضع شده ظاهر، باطن، اسرار، رموزی، جسم و جانی دارد. جالب است که ما طبق آن قواعد الهی، بنده‌های خدا لایق دانسته شدیم که در دستگاه پروردگار متعال این نماز را به وجود بیاوریم. یعنی ما نماز را برگزار می‌کنیم یعنی چی. یعنی داریم به نماز هستی می‌دهیم، خلقش می‌کنیم به فعل وقتی در می‌آید معنی آن این می‌شود. خوب حق این نماز حالا چیست؟ حق نماز این است که طبق خواست خدای متعال همان گونه که خداوند متعال برنامه‌ریزی و طراحی کرده از آداب ظاهری از طهارت، از وقتش، ازجماعتش، از حضور قلبش از توجهش همه طبق همان برنامه‌ای باشد که خدای متعال برای ما ریخته است. اینجا امام سجاد (علیه الصلاه و السلام) با زیبایی و هنرمندی خاص خودشان از آن حقوق عام که در بخش اعضا در باره‌اش گفتگو شد ما را به این افعال خاص که همون برنامه‌های ویژة خوشبختی ما هستند منتقل می‌کنند و از بین آنها چهار نمونه را حضرت انتخاب می‌کنند و این چهارنمونه را این جا بسط می‌دهند که اولین آنها نماز است که همان طور که عرض کردیم دوم روزه، سوم صدقه، چهارم هم حج است. من اینجا فقط خواستم این فعل بر عهدة ما حق داره یعنی چه، کار ماست بر عهدة ما حق دارد. معلوم شد این امانت خدا است مخصوصاً در این گروه دوم و حق گذاری اینها عبارت است از این که ما هماهنگ با آنچه که خدای متعال طراحی کرده عمل کنیم. حالا همان طور که با خبر شدند عزیزان ما اولین حق از حقوق افعال حق الصلاه فرمودند و امّا حقُّ صلاتِک ْ و اما بیاییم سراغ نماز و حق نماز و هرکسی هم نمازی دارد حق الصلاتک بله علیک. ببینیم حق نماز تو بر تو چیست. که این باب جدید بحث ما به این ترتیب آغاز می‌شود. فرمودند حق نماز تو این است که بدانی تو در نماز مهمان خداوند هستی وفاده الی الله تعالی و در نماز، تو در پیشگاه الله تبارک و تعالی قرار گرفته‌ای. اگر این را درکش بکنید در آن لحظه است که آماده می‌شوی و شایسته می‌شوی که در مقام بندگی حضور پیدا کنی. پس ملاحظه می‌فرمایید که چقدر ورود، ورود زیبایی است. حق نماز چیست؟ حق نماز این است که تو بدانی نماز مهمانی خدا است. سفر به سوی خدا و حضور پیدا کردن در محضر پروردگار متعال هست. آن وقت با چنین علمی، با چنین یادی، با چنین توجهی وقتی به نماز رفتی مقام تو، مقام بنده‌ای رام مملو از آرزو، مملو از خوف و رجا و در مقام خواستن و نیاز و طلب می‌شود. از خدا می‌خواهیم که به ما عمر بدهد سر این سفره باشیم و این حق را بشنویم هر چند که بیننده‌های خوبی داریم که می‌دانم از همان روزهای اول رساله حقوق امام سجاد (علیه السلام) تهیه کرده‌اند و از پیش مطالعه می‌کنند، تبیین شما را می‌شنوند و بعد هم فرآیند مطالعه خود را تکمیل می‌کنند. از خدا می‌خواهیم که این عمر را به ما عنایت کند و اگر هم نشد تا هفته بعد اگر این مهمانی بر ما تمام شد بدانیم که این نمازی که می‌خوانیم وارد شدن در یک مهمانی است و آداب مهمان را خوب مراعات کنیم که ان شا الله شامل حال رافت میزبان باشیم. خدای متعال را سوگند می‌دهم به حق این روز بزرگ و روز عزیز عزت، سر بلندی و سر افرازی را ارزانی مومنان و مسلمانان مخصوصاً در خطوط مقاومت بفرماید به حق این روز فتح و ظفر فتح و گشایش را در زندگی همه مومنان قرار بدهد.