از خدا درخواست‌های بزرگ داشته باشیم

با مقداری تأخیر، عید سعید فطر را به همه‌ی برادران و خواهران عزیز تبریک عرض می‌کنم. ان‌شاءالله بهره‌های فراوانی از ماه مبارک رمضان داشته‌اید و خدای متعال آنچه را به بهترین دوستان خود و بهترین مراعات‌کنندگان آداب ماه ضیافت الهی و به بهترین بندگان خود در ماه مبارک رمضان عطا می‌فرماید، به شما عزیزان و ما کرامت کند؛ چون از خزانه‌ی لطف الهی چیزی کم نمی‌شود. علاوه بر این، مولا کریم است و سر و کارِ ما با کریم مطلق است که هرچه از کَرَم خود ببخشد، چیزی از او کم نمی‌شود. از این طرف هم که مدعی وجود ندارد که بگوید چرا. حال اگر خدای متعال به جناب‌عالی، هم‌ردیف بهترین میهمانان خود در ماه مبارک رمضان عنایت کند، این کار خارج کَرَم است یا عین کَرَم؟

امام سجاد ^{(علیه‌السلام)} به ما آموزش داده‌اند که از خدا این‌گونه بخواهیم و توقع ما با میزبان تناسب داشته باشد و نه با شرایط میهمان. اگر این‌طور باشد، هر یک از ما باید توقع داشته باشیم که خدای متعال همان‌گونه که با بهترین میهمانان خود رفتار می‌کند، با ما هم که هیچ چیزی رعایت نکردیم، همان‌گونه رفتار کند.

دعایی برای حفظ حال و هوای معنوی ماه رمضان

چه روز‌ها و شب‌های خوبی را پشت سر گذاشتیم! انسان وقتی مقداری با ماه رمضان انس می‌گیرد، راز اندوه و غم و تضرع و ... را در خداحافظی از ماه رمضان درک می‌کند؛ مخصوصاً آنچه از حضرت سجاد ^{(علیه‌السلام)} نقل شده است. قطره‌ای از دریا را به انسان نشان می‌دهند و همه‌ی ماجرا برای ما قابل درک نیست؛ چراکه اسرار آن ضیافت و مجموعه‌ی الطاف خدای متعال در آن ضیافت را درک نمی‌کنیم. لذا وقت خداحافظی فقط مختصری به ما سخت می‌گذرد.

در دعای نورانی چهل‌وپنجم صحیفه چنین توقعی مطرح می‌شود. باید حالِ رمضانی را در قلبمان زنده نگاه داریم تا ماه رمضان سال آینده، این حس شیرین ماه رمضان را با مراقبت در خودمان حفظ کنیم و با نشاط معنوی بیشتر و بهتر و روحیه‌ی مناسب‌تر و معرفت بیشتر، به ماه خدا برسیم و بهتر بهره‌مند شویم. اگر هم نرسیدیم و در بین راه مرخص شدیم، جزء مرحومان باشیم و از طائفه‌ی محرومان نباشیم.

برنامه‌هایی برای بدرقه‌ی ماه رمضان

طبق قاعده، ادب بدرقه‌ی ماه مبارک رمضان برنامه می‌خواهد؛ یعنی حفظ برکات و دستاورد‌های ماه مبارک رمضان، بدونِ برنامه امکان‌پذیر نیست. انسان باید با برنامه‌ای مناسب که حاوی مراقبت است، سطحی از فرشته‌خویی را که در ماه مبارک به دست آورده و نیز طهارت باطنی و حلاوت ذکر و یاد الهی و پاکیزگی قلبی‌اش را حفظ کند که عطیه‌ی مخصوص ماه مبارک رمضان به مؤمنان است. باید سطح مراقبتمان را درباره‌ی خودمان افزایش دهیم و این اصل مسئله است. محیط پیرامونی ما آکنده از غفلت‌ها و لغزشگاه‌ها است و کسی می‌تواند از این محیط به‌سلامت عبور کند که مراقبت خود را افزایش دهد. فضای ماه مبارک رمضان، از سحر و افطار و روزه، حالت مراقبتی است و سرّ اصلی همین است که این مراقبت بعد از ماه حفظ شود و انسان حالت توجه و مراقبه را در خودش حفظ و نگهداری کند و از رهگذر این مراقبه، دستاوردهای ماه مبارک رمضان صیانت شود.

اکنون شش روز از ماه مبارک رمضان گذشته است، در این فاصله مشاهده کرده و متوجه شده‌اید که دست و پای شیاطین باز شده است. انسان می‌تواند این تفاوت را کاملاً احساس کند. این همان هشداری است که به ما داده می‌شود تا حواس خود را بیشتر جمع کنیم.

1. تلاوت قرآن

برنامه‌های ذکری و تلاوتی خود را با فضای خارج ماه مبارک رمضان تطبیق دهید. مثلاً جناب‌عالی که برنامه‌ی جزءخوانی داشتید، حالا برنامه‌ی حزب‌خوانی داشته باشید. خودتان را مقید کرده بودید که از فضای ماه مبارک رمضان برای تلاوت قرآن بهره‌مند شوید؛ ولی وقتی ماه مبارک تمام شد، خودتان را ملزم نکردید و کار‌های دیگر هم پیش آمد و می‌بینید که از صبح تا شب، مراجعه‌ای به قرآن نداشتید. شما چند صفحه قرآن می‌خواندید و اکنون می‌بینید که یک صفحه هم تلاوت ندارید. نمی‌گویم روزی یک جزء بخوانید، اما حداقل روزی پنج یا شش صفحه بخوانید و این را از دست ندهید.

2. سحرخیزی و اقامه‌ی نماز شب

به همین ترتیب سایر برنامه‌ها را مناسب‌سازی و رعایت کنید. در ماه مبارک رمضان، گاهی انسان در شب، دو ساعت هم نمی‌خوابد و به جایی هم برنمی‌خورد. برخی می‌گفتند ما برای خوردن سحری بیدار می‌شدیم تا در طول روز آماده شویم و البته همان سحری خوردن هم جزء مستحبات این ماه است. اما اکنون که دیگر نیمه‌شبی در کار نیست که به خاطر آن بیدار شویم. در ماه رمضان نماز صبح‌ها سر وقت بود و نماز مستحبی می‌خواندید. حالا نمی‌گوییم یک ساعت یا سه ربع قبل اذان بیدار شوید، اما دست‌کم یک ربع یا بیست دقیقه قبل اذان بیدار باشید و این را جزء الزامات خود قرار دهید.

از این موارد نباید عبور کنیم؛ چون اگر عبور کنیم، بازگشت به مطلوب خیلی سخت می‌شود. البته الحمدلله در بین شما کسانی هستند که بیش از اینها اهتمام دارند و جاذبه‌ی مناجات سحر و ابوحمزه و نافله، آنها را بیدار می‌کند؛ ما بیشتر از زاویه‌ی خودمان سخن می‌گوییم.

پس دوستان برای تلاوت و بیداری قبل اذان برنامه داشته باشند. در مورد آداب تلاوت قرآن در جلسات قبلی سخن گفتیم. در مورد بیداری هم عرض شد که هر مقدار ممکن باشد، انسان نافله، تفکر، ذکر و حظّ از سحر داشته باشد.

3. کم‌خوری

سومین نکته اینکه ماه مبارک رمضان به ما یک وضعیت غذایی داد که این‌هم معمولاً پس از ماه مبارک از دست می‌رود. ما در ماه مبارک رمضان از سپیده‌ی صبح تا مغرب چیزی نمی‌خوردیم و حالت روزه داشتیم. در خارج ماه مبارک رمضان می‌توان جنبه‌ای از این موضوع را تمرین کرد. انسان در ساعت‌های طولانی، این حالت فرشتگی را در خود حفظ کند و مقداری از این حالت را به بعد ماه مبارک رمضان منتقل سازد.

نمی‌دانم ارزش گرسنگی چقدر است؛ ولی این‌قدر هست که اولیای خدا دوست داشته‌اند سبک از دنیا بروند و وقتی اجلشان می‌رسد، سبک باشند. در سیره‌ی پیامبر عزیزمان ^{(صلی‌الله‌علیه‌وآله)} آمده که به ایشان گفتند: شما هیچ‌وقت سیر غذا نمی‌خورید. حضرت فرمودند: دوست دارم وقتی به ملاقات خدا می‌روم، سبک‌بار باشم.

ظاهراً گرسنگی و کم‌خوری یک عطیه است که انسان باید آن را حفظ کند. تا حدی می‌توانیم درک کنیم که چه نسبتی بین حجم تغذیه و تقویت بنیه‌ی روحانی است، و بخشی هم ناشناخته است. مهم این است که این حالت مورد توجه اولیای خدا و سیره ایشان بوده است. مناسب است انسان حداقل بین دو وعده‌ی غذا چیزی نخورد و حالتی شبیه روزه داشته باشد. البته متخصصان تغذیه می‌گویند انسان بین وعده‌ها بخورد، اما کم بخورد. طبع انسان‌ها در این زمینه متفاوت است.

4. دعا

چهارمین نکته هم دعا است. شما حجم وسیعی از دعا و مناجات در ماه رمضان داشته‌اید. دعا، مخصوصاً دعاهایی که از معصومین رسیده است، هرچه بیشتر مراجعه می‌کنی، بیشتر حیرت می‌کنی؛ هم از شُکوه و زیبایی و هم از حلاوت و شهد گفتگوی با خدای متعال. شما شب‌ها، دعای افتتاح و ابوحمزه و دعای سحر را داشتید و برای روز‌ها هم ادعیه‌ی متفاوت و تسبیحات. ناگهان اینها تمام شد و گویا انسان بعد ماه مبارک رمضان، افت عجیبی پیدا می‌کند. اکنون اشتهای معنوی شما مناسب‌سازی شده است و باید تقویت و حفظ آن را در برنامه‌تان بگذارید. مثلاً شب‌ها ده صفحه مناجات ابوحمزه می‌خواندید، حالا نیم‌صفحه از آن را بخوانید. مخصوصاً در مناجات با خدای متعال می‌دانید که چه خبر است!

اینکه چه دعایی بخوانید در اختیار خودتان است و من از باب مثال عرض کردم. شما که رفیق صحیفه‌ی سجادیه هستید، از همین دعا‌ها انتخاب کنید و در برنامه‌تان بگذارید تا در شبانه‌روز، یک صفحه یا یک صفحه و نیم صحیفه بخوانید. مخصوصاً مراقبت‌های ایام خاص و پایان هفته و شب و روز جمعه را داشته باشید.

بین قبل و بعد از ماه مبارک رمضان ما باید تفاوت باشد و معلوم باشد که از ماه مبارک رمضان عبور کرده‌ایم.

گفت: از کجا می‌آیی‌ ای اقبال پی؟

گفت: از حمام گرم کوی تو...[1]

باید پیدا باشد که از حمام گرم کوی حق می‌آییم و نظافت و تمیزی و معطر بودن به عطر معنوی در ما معلوم باشد.

5. روزه‌ی زبان و چشم و گوش

علاوه بر اینها، مسئله‌ی صوم اللسان و صوم العین و صوم الأذن نیز مطرح است. بدون تعارف در ماه مبارک رمضان، مراعات‌های خوبی می‌شود و انسان روزه‌دار، گویا خودبه‌خود کمتر سخن می‌گوید. من مخصوصاً به این نکته اشاره کردم؛ زیرا نص کلام الهی می‌فرماید: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللهَ وَقُولُوا قَوْلًا سَدِيدًا يُصْلِحْ لَكُمْ أَعْمَالَكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ؛[2] اى كسانى كه ايمان آورده‏‌ايد، از خدا پروا داريد و سخنى استوار گوييد تا اعمال شما را به صلاح آورد و گناهانتان را بر شما ببخشايد». اگر زبان خود را ادب کنید، خدای متعال اعمالتان را اصلاح می‌کند و کم و کاستی‌های شما را درست می‌کند. همچنان‌که کم‌خوراکی را دارید، کم‌گویی را هم مراعات کنید و در این زمینه مراقبت داشته باشید که خیلی کمک‌کننده است تا در نهایت، بار انسان، سبک باشد.

جا‌هایی که حضرت امیر، سخنان خود را به پیامبر استناد می‌دهند، اهمیت دارند. امیرالمؤمنین ^{(علیه‌السلام)} در نهج البلاغه از پیامبر اعظم ^{(صلی‌الله‌علیه‌وآله)} نقل کرده که ایشان فرمودند: ایمانِ شخص به قوام و استقامت نمی‌رسد، مگر اینکه قلبش مستقیم شود. بعد بلافاصله فرمودند: «وَ لاَ يَسْتَقِيمُ قَلْبُهُ حَتَّى يَسْتَقِيمَ لِسَانُهُ؛[3] و دلش استوار نشود تا زبانش استوار گردد». امکان ندارد کسی از نظر بنیه‌ی ایمانی به حد مطلوب در قلب خود برسد، مگر اینکه زبانش مستقیم شود. مستقیم شدن قلب انسان، به زبان مستقیم گره خورده است.

این‌ موارد مراعات‌های پسارمضان است و انسان باید اینها را جزء بسته‌ی مراقبتی خود قرار دهد؛ زیرا خیلی پیش‌برنده است.

شاخص قبولی روزه و موفقیت در ماه رمضان

کسی می‌گفت از کجا معلوم که برای ما عید فطر شد؟ از کجا معلوم قبول شدیم و نمره گرفتیم؟ پاسخ این سؤال همین مطالبی است که عرض کردم. شما از ماه مبارک رمضان که عبور کردید، چنانچه آثار این ماه به بعدش منتقل شده باشد، نشان‌دهنده‌ی پسندیده شدن شما است. این یک علامت و شاخص خوب و قابل ارزیابی است. خودِ شما می‌توانید محاسبه کنید که حال شما بعد از ماه مبارک رمضان نسبت به قبل آن، در ارتباط با شئون بندگی، بهتر شده است یا نه. اگر بهتر شده باشد، یعنی شما قبول و پسندیده شده‌اید.

این چند جمله را خدمت دوستان عزیز عرض کردم تا در برنامه‌ی شبانه‌روزی‌تان آنها را مراعات کنید. از نکته‌ی اول تاکنون اینها بود: تلاوت، بیداری قبل از اذان صبح، سبک‌باری در غذا و فاصله گذاشتن بین وعده‌های غذایی، دعا و گفتگوی با خداوند متعال، صوم جوارحی با تأکید بر زبان و البته پوشیده نماند که ظاهراً آنچه از طریق چشم وارد فضای قلب می‌شود، تأثیر شگفت‌انگیزی دارد. حضرت علی ^{(علیه‌السلام)} فرمودند: «الْقَلْبُ مُصْحَفُ الْبَصَرِ؛[4] قلب، كتاب چشم است» و جایی دیگر دارد که: «اَلعَینُ جاسُوسُ القَلبِ؛[5] چشم جاسوس عقل است».

موارد مراعات بیشتر از اینها می‌تواند باشد؛ اما موارد کلیدی همین است. امیدوارم خدای متعال توفیق عمل به ما و رفقای ما عنایت کند.

رمضان، ماه ارتقای کرامت انسان

نکته‌ی پایانی اینکه طبع ماه مبارک رمضان، ارتقای کرامت در انسان است و این ماه را رمضان الکریم می‌گویند؛ چنان‌که امام سجاد ^{(علیه‌السلام)} در دعای وداع با ماه رمضان می‌فرمایند: «السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا أَكْرَمَ مَصْحُوبٍ مِنَ الْأَوْقَاتِ؛ خداحافظ‌ اي گرامی‌ترین وقت‌هايی که با ما بودي». چه وقت‌های ارجمند و گرامی که ما با آن مصاحبت کردیم.

طبع ماه مبارک رمضان، کرامت و ارتقای کرامت شخص است. شاخصش این است که سطح آرزو‌ها و تمنا‌ها و نگاه انسان تغییر کرده و از حالت فردیّت و منیّت و گرایش‌های سطحی پیش‌پاافتاده بالاتر آمده و آرزو‌هایش بزرگ‌تر شده است. شما یک ماه گفته‌ای: «اَللّهُمَّ اَغْنِ کُلَّ فَقیرٍ اَللّهُمَّ اَشْبِعْ کُلَّ جایِعٍ...؛[6] خدايا هر فقير را بى‏‌نياز گردان. خدايا هر گرسنه را سير گردان...». اگر فقط چند بار با توجه گفته باشی و این مطلب به شخصیت تو القا شده باشد، باید به فکر همه باشی. یادتان باشد این یک شاخص است.

پس شاخص ویژه برای آنکه نشان دهد شما از این ضیافت بهره داشته‌اید، ارتقای سطح کرامت است. همان اندازه که درد اجتماعی و احساس خدمت به گرفتار‌ها در شما ارتقا پیدا کرده، به همان اندازه از ماه خدا بهره داشته‌اید.

دوستان در بعد ماه مبارک رمضان، کارهایی نظیر اردوهای جهادی و گروه‌های خدمت‌رسان و حضور در این جنس برنامه‌ها را که در آن خدمت و گره‌گشایی هست، ادامه دهید و شخصیت خودتان را تمرین دهید که درد و رنج دیگران برای شما اهمیت داشته باشد و آرزوی شما این باشد که گره‌گشایی و خدمت‌رسانی داشته باشید و دیگران را شاد کنید.

جنس همّ و غم مؤمن با دیگران تفاوت دارد

عنوان دعای مورد بحث ما «وَ كَانَ مِنْ دُعَائِهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ فِي اِسْتِكْشَافِ اَلْهُمُومِ؛ از دعای آن امام ^{(علیه‌السلام)} در زائل نمودن اندوه‌ها» بود. مروری سریع به این دعای نورانی داشتیم و کلیت بحث دست ما آمده است. مسئله، همّ و غم بود.

اگر کسی به لطف خدای متعال، به ضیافت الهی در ماه مبارک رمضان ورود کرده باشد و از رهگذر این ماه نورانی، به لیله القدر رسیده باشد، جنس همّ و غمش عوض می‌شود و این سرّ لیله القدر است. در زندگی معمولی انسان‌ها، همّ و غم‌ها مربوط به مسائل مرتبط با رزق عمومی زندگی است. خانه و زندگی و شغل و ... مانند خوره به جان انسان می‌افتد؛ مخصوصاً وقتی دارایی، مانور انسان‌ها می‌شود. این حالت در انسان، تولید همّ و غم می‌کند و ذهن را می‌گیرد و از ناحیه‌ی ذهن به قلب می‌رسد.

راه نجاتِ از این مسئله، یک کلمه بیشتر نیست و آن بار یافتن به ضیافت لیله القدر است. پیام لیله القدر این بود که شما صاحب دارید. این نوع همّ و غم‌ها برای انسان‌های بی‌صاحب یا افرادی است که صاحب آنها ضعیف است یا به آنها توجه ندارد. علیمِ قدیرِ رزّاق، صاحب تو است و تو را رها نکرده است. اگر باید غم و غصه‌ای داشته باشی، غم و غصه‌ی این چیز‌ها نیست. اگر کسی گرفتار غم و غصه‌ی این چیز‌ها شد، بیچاره است و معلوم می‌شود خیلی پایین است. باید غم و غصه‌های تو منتقل به حیات ابدی تو شده باشد و غم و غصه‌ی آخرتی داشته باشی. اسم این می‌شود «الإنابَهُ اِلَي دارِ الخُلُود» که پیش‌برنده است.

در شخصیت شما باید صعود رخ دهد و این هنر لیله القدر است. صاحبِ شما، شما را خبر کرده است تا در مجلس تقدیر حضور داشته باشید و دل خودتان را از جوّ شرک‌آلودی که قلب شما را محاصره می‌کند، آزاد سازید. اگر گرفتار این همّ و غم‌ها باشید، امکان پرواز از شما گرفته می‌شود. دعای پنجاه‌وچهارم، دعای آزادی از این مرحله است و با برنامه‌ی شب قدر خیلی نسبت دارد.

امام‌جمعه‌ای که شهید شب قدر شد

ما امسال یک شهیدِ شب قدر هم داشتیم که امام‌جمعه‌ی عزیز، محترم، سعادتمند و خرسندِ کازرون بودند. ایشان واقعاً باعث غبطه شد و آنها که اهلِ این‌گونه رفتن هستند، خیلی غبطه خوردند. آقا هم در پیامشان به این مسئله اشاره داشتند.

من هم اکنون برای مجلس تکریم و تجلیل ایشان به قم می‌روم و ان‌شاءالله نائب الزیاره‌ی شما دوستان خواهم بود.

خدای متعال شهادت در راه خودش را در بهترین حالات، روزیِ ما قرار دهد.